Bedlam: Το παλιότερο φρενοκομείο-κολαστήριο του κόσμου

.

.

Τον περασμένο Μάρτιο,  προβλήθηκε στο εξωτερικό, απ’ το History Channel, ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ για το παλιότερο φρενοκομείο-κολαστήριο ψυχικά πασχόντων της Ευρώπης  και όλου του κόσμου: το Bedlam. Κατάφερα να το δω κι εγώ πρόσφατα κι αυτό αποτέλεσε την αφορμή για να σας γράψω μερικά πράγματα σήμερα για το εν λόγω ίδρυμα, στο οποίο ίσως θυμάστε πως αναφέρεται και ο Michel Foucault στο βιβλίο του «Η ιστορία της τρέλας«.

Το Bedlam λοιπόν, άνοιξε λοιπόν για πρώτη φορά τις πύλες του το 1247, με τις ενέργειες του Σερίφη και δημοτικού συμβούλου του Λονδίνου, πρώην σταυροφόρου, Simon FitzMary, ως η Μόνη Saint Mary of Bethlehem, ένα είδος κοινοβίου θα λέγαμε, που φιλοξένησε αρχικά τις μοναχές και μοναχούς του τάγματος Star of Bethlehem . Το 1329 μετατράπηκε σε ξενώνα και συγκέντρωνε ελεημοσύνες για τους απόρους και φτωχούς, ενώ το 1375 άρχισε να λειτουργεί ως Βασιλικό Νοσοκομείο. Δύο χρόνια αργότερα, από γραπτές αναφορές της εποχής, φαίνεται πως ‘φροντίζει’ και ψυχικά πάσχοντες και το 1403 είχε πλέον εξειδικευτεί σ’ αυτού του είδους την ‘φροντίδα’.

Οι ψυχικά πάσχοντες ήταν αλυσοδεμένοι στους τοίχους, τους κατάβρεχαν με νερό όταν θεωρούσαν ότι είναι βίαιοι, τους τάιζαν πετώντας τους φαγητό μέσα στα σιδερένια κλουβιά που τους έκλειναν και εφάρμοζαν πάνω τους την ‘θεραπεία’ του μαστιγίου συχνά-πυκνά. Φυσικά δεν υπήρχε ειδικευμένο προσωπικό, αλλά απλοί φύλακες, που πληρώνονταν για την ‘φροντίδα’ κάθε ψυχικά πάσχοντα είτε απ’ την ενορία στην οποία εκείνος ανήκε, είτε απ’ τους συγγενείς του) και η όλη ατμόσφαιρα θύμιζε πράγματι φυλακή.

Στις αρχές του 16ου αιώνα, ήδη υπήρχε συνωστισμός και σε χώρο που προβλεπόταν να ‘περιθάλπτονται’ 24 άνθρωποι, ζούσαν 31. Μερικοί απ’ αυτούς, που η κατάστασή τους κρινόταν ως ηπιότερη, είχαν την δυνατότητα να φύγουν απ’ το άσυλο, αρκεί να φορούσαν πλέον στο αριστερό τους χέρι, μια μεταλλική ‘ετικέτα’  που θα δήλωνε την κατάσταση τους. Αυτούς τους ανθρώπους τους ονόμαζαν «anticks» ή «God’s minstrels«, αλλά ήταν γνωστοί και ως Bedlamers, Bedlamites, ή  Bedlam Beggars.

Το 1547, ο βασιλιάς Henry VIII, παραχώρησε το Bedlam (σύντμηση που επικράτησε της λέξης Bethlehem) με το σύνολο των εσόδων του, στις αρχές του Λονδίνου με τον όρο να δαπανήσει η πόλη τα ανάλογα ποσά, ώστε να χτίσει νέα κτήρια και να εκσυγχρονίσει το φρενοκομείο, στο οποίο πλέον η κατάσταση ήταν αφόρητη.  Και ήταν το 1615 που τελικά χτίστηκαν τα νέα κτήρια και πλέον γινόταν λόγος για παλιό και νέο Bedlam. Στην είσοδο των κτηρίων αυτών υπήρχαν τα  περίφημα αγάλματα του Caius Cibber, Melancoly και Raving Madness.

Κι αργότερα χτίστηκαν κι άλλα κτήρια (ανέκαθεν οι χωροταξικές ρυθμίσεις ήταν πιο εύκολες), αλλά η ειρωνία είναι, πως όλους τους αιώνες που λειτούργησε το φρενοκομείο, ανεξαρτήτως που στεγαζόταν, υπήρχαν πάντα αναφορές για καταχρήσεις όσον αφορά την οικονομική διαχείριση και είχαν συσταθεί αρκετές ερευνητικές επιτροπές.

Έργα του Louis William Wain
(πηγή: Wikipedia)

Το 1620, οι ίδιοι οι ψυχικά πάσχοντες μάλιστα, έστειλαν από κοινού μια αναφορά (Petition of the Poor Distracted People in the House of Bedlam (concerned with conditions for inmates), για τις απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης τους, στη Βουλή των Λόρδων, που όπως φαίνεται δεν πέτυχε το στόχο της.

Τον 17ο αιώνα δε, που ακόμα το μέρος αυτό ήταν το μοναδικό που ‘περιθάλπει’  ψυχικά πάσχοντες, μια άλλη ‘μόδα’ επικράτησε στο αριστοκρατικό Λονδίνο. Άπαντες επισκεπτόταν το Bedlam, για να διασκεδάσουν με τους ψυχικά πάσχοντες που νοσηλεύονταν εκεί. 

Έργο του William Hogarth,  In The Madhouse  ( wikimedia)

Μια σιδερένια πύλη χώριζε τους άντρες απ’ τις γυναίκες και μπορούσαν να μπουν οι «επισκέπτες» δίνοντας μάλιστα και μια δεκάρα (άλλοι ιστορικοί ισχυρίζονται πως υπήρχε διακύμανση στην τιμή) για την είσοδο (εκτός απ’ την πρώτη Τρίτη κάθε μήνα που ήταν δωρεαν). Μόνο τον πρώτο χρόνο αυτής της ‘διασκέδασης’, υπολογίζεται ότι πήγαν στο φρενοκομείο περίπου 100.000 επισκέπτες. Καταλαβαίνετε λοιπόν, για τι προσοδοφόρα επιχείρηση μιλάμε.

 Η απεχθής αυτή ‘διασκέδαση’ φαίνεται να σταμάτησε εν μέρει περίπου στα 1770, όταν έγινε αντιληπτό πως οι επισκέπτες  τάραζαν την ηρεμία των ασθενών. Ωστόσο με κάποιου είδους εισιτήριο και πιο αυστηρό έλεγχο, μπορούσε ακόμη κάποιος να επισκεφτεί το Bedlam. Και σύμφωνα με ορισμένες πηγές, το 1814 (η διασταύρωση των γεγονότων πραγματικά είναι πολύ δύσκολη), πραγματοποιήθηκαν περίπου 96.000 επισκέψεις.

Έργο του Richard Dadd (πηγή: Museums of the world)

Αξίζει να σημειώσουμε πως το 1725 άρχισαν να χτίζονται και δύο ακόμη πτέρυγες, για τους ανιάτους, όπου και πάλι χωριστά νοσηλευόταν οι άντρες απ’ τις γυναίκες (αργότερα όμως επιτράπηκε όσοι αντιλαμβάνονταν και καταλάβαιναν την μουσική, αν ήθελαν να χορεύουν μαζί σε μια αίθουσα χορού που διαμορφώθηκε γι’ αυτό το λόγο). Κανείς ασθενής πάντως δεν πήγαινε αμέσως στις πτέρυγες των ανιάτων. Έπρεπε πρώτα να μείνει στο κεντρικό κτήριο για 12 μήνες κι αν κρινόταν ως «ανίατος», γινόταν η μεταφορά του.

Αναφέρεται, χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες,  ότι υπήρχε ασθενής που κρίθηκε βίαιος και ανίατος και παρέμεινε για το λόγο αυτό, επί 14 χρόνια αλυσοδεμένος.

Τα πράγματα άλλαξαν ουσιαστικά  το 1851, όταν μετά από μια ακόμη έρευνα, το φρενοκομείο περιήλθε στον τακτικό έλεγχο του κράτους και  άρχισε πλέον να φροντίζει με ανθρώπινους όρους τους ψυχικά πάσχοντες που φιλοξενούσε. Ξεκίνησαν οι θεραπείες με ένυδρη χλωράλη (που είχε κατασταλτική δράση), δόθηκε περισσότερη προσοχή στην επίπλωση των χώρων και στο ημερήσιο πρόγραμμα των νοσηλευομένων που περιλάμβανε εργασία και διάφορους τρόπους απασχόλησης και οι φύλακες αντικαταστάθηκαν με νοσηλευτές.

Το Bedlam σ’ εκείνη τη φάση, μπορούσε  να περιθάλψει ως και 300 άτομα και έκανε (;) πλέον τόσο καλή δουλειά που κάθε χρόνο, παραπάνω απ’ τους μισούς, έπαιρναν εξιτήριο και θεωρούνταν θεραπευμένοι. Από το 1864, απομακρύνθηκαν και οι ποινικοί κρατούμενοι που βρίσκονταν κι αυτοί στο Bedlam και έτσι εκεί παρέμειναν μόνο οι ψυχικά πάσχοντες.

Το 1930 το Bedlam μεταφέρθηκε και πάλι, σε μια παλιά εξοχική κατοικία στο Kent αυτή τη φορά, όπου υπήρχαν περισσότεροι χώροι, καθαρός αέρας και φως. Το 1948 συγχωνεύτηκε με το Maudsley Hospital και εντάχθηκε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας ((σήμερα η έδρα του βρίσκεται στο Beckenham).

Το 1997, έγιναν εορτασμοί με αφορμή την 750η του επέτειο, πράγμα που δημιούργησε  δικαιολογημένο σάλο στην κοινότητα των (πρώην) χρηστών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Οι Επιζήσαντες της Ψυχιατρικής διαμαρτυρήθηκαν σθεναρά, μιας και δεν υπάρχει όντως κάτι άξιο εορτασμού σε ένα τέτοιο χώρο σκληρότητας και βαρβαρότητας.

Σύμφωνα με ένα εμπεριστατωμένο αφιέρωμα του BBC, που αφορά την ιστορία του κολαστηρίου, υπάρχουν κάποια στοιχεία που αξίζει κανείς να γνωρίζει για το Bedlam, όπως το ότι το όνομά του έγινε συνώνυμο ενός τόπου αναταραχής και σύγχυσης, εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούσαν εκεί για πολλούς αιώνες. Αναφέρεται επίσης πως στο Bedlam είχαν εφεύρει και χρησιμοποιούσαν ένα ειδικά σχεδιασμένο μεταλλικό εργαλείο-κλειδί, για όσους ασθενείς αρνούνταν να λάβουν την φαρμακευτική τους αγωγή (μ’ αυτό τους άνοιγαν το στόμα παρά τη θέληση τους).

Στο Bedlam, νοσηλεύτηκε μεταξύ άλλων και ο διάσημος καλλιτέχνης Richard Dadd (έργα του ως σήμερα φιλοξενούνται στην συλλογή της  Tate) που σκότωσε τον πατέρα του, ο θεατρικός συγγραφέας Nathaniel Lee,  αλλά και ο Louis Wain, «ο άνθρωπος που ζωγράφιζε τις γάτες» (αν σας ενδιαφέρει εδώ θα βρείτε ένα video για κείνον). Έχει διασωθεί μια αξιόλογη μάλιστα συλλογή με έργα ασθενών του Bedlam.

Όσοι-ες-α δεν θα μπορέσετε να δείτε το σπουδαίο αυτό ντοκιμαντέρ, μπορείτε να επισκεφτείτε το Μουσείο του Bedlam, κάνοντας κλικ εδώ κι εδώ, να δείτε που βρίσκονται τα κτήρια που το στέγασαν κατά καιρούς (πραγματικά πολύ μπερδεμένο το θέμα αυτό των κτηρίων, αφού συνεχώς τα παλιά αντικαθίστανταν από καινούρια), να διαβάσετε αναφορές για τα είδη της ‘θεραπείας’ που εφαρμόζονταν, να δείτε φωτογραφίες και να πάρετε πολλές ακόμα χρήσιμες πληροφορίες.  Πιο εξειδικευμένο υλικό (όπως π.χ. φακέλους ασθενών), μπορείτε να βρείτε εδώ. Εξαιρετικό είναι επίσης και το blog που είναι αφιερωμένο στο Bedlam και απ’ το οποίο μπορείτε να μάθετε πολλά πράγματα για τον τρόπο που αντιμετωπίζονταν στους προηγούμενους αιώνες, οι ψυχικά πάσχοντες. Και τέλος, ένα απ’ τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία, σχετικά με το Bedlam, είναι αυτό της Catherine Arnold.

.