Σήμερα κάνει πρεμιέρα το «Παλέρμο», ένα θεατρικό έργο που πολύ θέλω να δω, το οποίο σκηνοθετεί ο Εμμανουήλ Γ. Μαύρος και παίζει σ’ αυτό κι ο έτερος καλός φίλος, Γιάννης Αποστολίδης.
Πρόκειται για μια αστυνομική μαύρη κωμωδία που υπογράφει η Παναγιώτα Αβραμοπούλου και πρωταγωνιστούν σ’ αυτήν εκτός απ’ την προαναφερόμενη και το Γιάννη Αποστολίδη, η Ήρα Δαμίγου, ο Νεκτάριος Καλαητζάκης, κι η Λίλη Τέγου. Τα σκηνικά είναι της Ρένας Σανταμούρη, που έχω τη χαρά επίσης να γνωρίζω.
Κάθε επιτυχία εύχομαι λοιπόν, σ’ όλους τους συντελεστές, περισσότερα για την παράσταση θα βρείτε εδώ και θα μπορείτε να την παρακολουθήσετε από σήμερα ως τις 15 Ιανουαρίου 2022, Παρασκευή και Σάββατο στις 20:30 μ.μ., στο θέατρο «Δρόμος» (Αγ. Μελετίου – 25 & Κυκλάδων – Κυψέλη Τ: 210 8818906).
Η Θεατρική Ομάδα ΜΗΔΕΙΑ παρουσιάζει: «ΑΝΝΑ» (Hanna) της ΣΑΜ ΠΟΤΕΡ για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Πρεμιέρα 12 Οκτωβρίου 2021 για 8 μόνο παραστάσεις.
Το αστείο, εγκάρδιο και συναρπαστικό ταξίδι μιας γυναίκας που αναρωτιέται τι σημαίνει οικογένεια σε μια σύγχρονη κοινωνία που υφαίνει τον ιστό της γύρω από ζητήματα φυλετικής ταυτότητας, οικονομικών προνομίων και κοινωνικά στερεότυπα.
Στο θέατρο ΔΡΟΜΟΣ, Αγίου Μελετίου – 25 & Κυκλάδων, Κυψέλη, Αθήνα,
Tηλ. 210 88 18 906
Εισιτήρια: viva.gr και στο Ταμείο του Θεάτρου ΔΡΟΜΟΣ
Κι αφού αναφέρθηκα στις προηγούμενες αναρτήσεις στην επιρροή του Υπέρτατου Ποιητή στη λογοτεχνία και τη μουσική, για να δούμε τι γίνεται στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο σήμερα, ξεκινώντας από έναν αιώνα περίπου πριν. Η πιο παλιά ταινία λοιπόν, που βασίζεται σε έργο του είναι αυτή του 1911 που μπορείτε να δείτε κι εσείς ολόκληρη παραπάνω (οι επεξηγηματικές εμβόλιμες κάρτες με τους διαλόγους έχουν αγγλική μετάφραση). Απίστευτα καλή παραγωγή για την εποχή της, με ειδικά εφέ, αξιοποίησε τα γνωστά χαρακτικά του Gustave Doré στην αναπαραγωγή των σκηνών, κτλ. Ήταν βουβή βέβαια, βασίστηκε στην Κόλαση της Θείας Κωμωδίας, χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί κι αποτέλεσε την πρώτη ιταλική ταινία μεγάλου μήκους. Έκανε παγκόσμια επιτυχία, προκάλεσε εξαιτίας του γυμνού κι έδωσε αφορμή στους ιδιοκτήτες των θεάτρων ν’ αυξήσουν τις τιμές των εισιτηρίων.
Οι σκηνές απ’ αυτή την ταινία επαναχρησιμοποιήθηκαν μάλιστα αργότερα, σε μια αμερικανική του 1936, τη Hell-O-Vision και σε μια ακόμη του 1944 που είχε τίτλο Go Down, Death! και προοριζόταν ειδικά για Αφρο-αμερικανικό κοινό (πατώντας στον σύνδεσμο του τίτλου, μπορείτε να τη δείτε κι εσείς ολόκληρη ή να εστιάσετε σε μερικές σκηνές π.χ. μετά το 51ο λεπτό). Απ’ το 1907 πάντως, έχουμε ταινία που αφορά ηρωίδα του Δάντη (που βρίσκουμε και στην όπερα). Ήταν αμερικανική, τιτλοφορούνταν Francesca da Rimini, διαρκούσε 16 λεπτά και την σκηνοθεσία είχε κάνει ο William V. Ranous. Πρωταγωνίστρια ήταν η Florence Turner. Η ταινία είναι γνωστή και με τον τίτλο Τα δύο αδέρφια. Έκτοτε, με το πέρασμα του χρόνου, πολλοί σκηνοθέτες βρήκαν την έμπνευσή τους στα έργα του Δάντη, αν κι η Κόλαση, η αλήθεια είναι ότι ασκούσε πάντα μεγαλύτερη έλξη. Μια σχολαστική καταγραφή όλων των ταινιών θα βρείτε εδώ. Η πιο πρόσφατη πάντως είναι αυτή του Alessio Nencioni που τιτλοφορείται Go Dante Go Go Goκι είναι μια εναλλακτική κωμωδία με πρωταγωνιστή έναν νεαρό και άθλιο σκηνοθέτη, ο οποίος αποφασίζει να συμμετάσχει σε διαγωνισμό ταινιών μικρού μήκους, με την τρελή πρόθεση να ολοκληρώσει δέκα ταινίες μικρού μήκους (μία ανά είδος ταινίας) σε λιγότερο από ένα μήνα
Και στη μικρή οθόνη βέβαια, βρίσκουμε παραγωγές για το Δάντη και κάποιες απ’ αυτές είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, όπως αυτή του RAI Tre, Vita di Dante, τα τρία μέρη της οποίας θα τα βρείτε στο site της (εδώ το δεύτερο κι εδώ το τρίτο). Πολύ αξιόλογη ήταν κι η δουλειά που έκανε ο Peter Greenaway το 1989, στη Μεγάλη Βρετανία (A Tv Dante: The Inferno Cantos I-VIII ), όταν συνεργάστηκε με τον καλλιτέχνη Tom Phillips για να μετατρέψει τα πρώτα οκτώ Κάντος της Κόλασης σε παράσταση βίντεο, συμπληρωμένα με σημειώσεις στην οθόνη των Phillips, David Attenborough και άλλων. Συμπληρωματικό στο έργο των Greenaway και Phillips είναι αυτό του Raul Ruiz που το 1991 παρουσίασε στη μικρή οθόνη στα πλαίσια πάντα του ίδιου προγράμματος (A Tv Dante: The Inferno Cantors IX-XIV), τα υπόλοιπα κάντος, τοποθετώντας τη δράση στη Χιλή, όταν η χώρα βρισκόταν υπό τη δικτατορία του στρατηγού Augusto Pinochet. «Η κόλαση χαρακτηρίζεται από μορφές βίας, βασανιστηρίων και τιμωριών, τυπικές για αυτό το καθεστώς, αλλά κοινές σε άλλα μέρη όπου δικτάτορες, ολιγαρχίες, αιρέσεις ασκούν ακατάλληλα την εξουσία«, όπως αναφέρεται εδώ.
Για να δούμε τώρα ποια ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε σε θεατρική σκηνή η ποίηση του Δάντη…. Σύμφωνα λοιπόν με τις πηγές που συμβουλεύτηκα ο Ιταλός ηθοποιός Gustavo Modena, εξόριστος για πολιτικούς λόγους στην Αγγλία, έπαιξε στο Queen’s Theatre στο Λονδίνο το 1839, συνοδεία μουσικής, αποσπάσματα του έργου του. Αναμφίβολα δεν ήταν τυχαία η επιλογή του. Άνοιξε έτσι ο δρόμος κι άλλοι ηθοποιοί μετέπειτα και φυσικά σκηνοθέτες, ασχολήθηκαν με το έργο του Δάντη. Σαν χαρακτήρας πάντως ο Υπέρτατος Ποιητής εμφανίστηκε παραδόξως πρώτη φορά στο γερμανικό θέατρο. Και συγκεκριμένα στο σατιρικό-φανταστικό δράμα του Ludwig Tieck, που είχε τον τίτλο Prinz Zerbino oder Die Reise nach dem guten Geschmack (Jena 1799). Παιζόταν λοιπόν εντός κι εκτός Ιταλίας, όπως για παράδειγμα στο Graz το 1826, που ανέβασε σχετική παράσταση ο Ignazio Kohlmann, αλλά και στην Copenaghen το 1852, όταν ο Δανός C. Kurt Molbech εμπνεύστηκε ένα έργο που λίγη σχέση είχε με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα κι αυτό είναι κάτι που δεν συνέβαινε σπάνια έκτοτε. Περισσότερες λεπτομέρειες, για την ιστορική αναδρομή των παραστάσεων του εξωτερικού μπορείτε να βρείτε εδώ και μία απ’ τις πιο πρόσφατες που βασίστηκαν στη Θεία Κωμωδία ήταν το χοροθέατρο της Ester Ambrosino που συνεργάστηκε με τον συνθέτη Michael Krause κι επεξεργάστηκε τις εντυπωσιακές εικόνες της ενώνοντάς τες σ’ ένα μίγμα χορού, δράματος, τραγουδιού και video art, συνοδευόμενης από τη Staatskapelle Weimar. Ξεχωριστές κάθε φορά είναι κι οι παραστάσεις του Romeo Castelucci και αν παρακολουθήσετε για λίγα λεπτά τα video του, θα καταλάβετε γιατί. Να πάμε όμως και στα δικά μας σιγά σιγά…
Φυσικά και το ελληνικό θέατρο έχει ασχοληθεί με την παρακαταθήκη του Δάντη. Κι επειδή ένα τέτοιο θέμα θα μπορούσε ν’ αποτελέσει ολόκληρη διατριβή όπως καταλαβαίνετε, ενδεικτικά μόνο θα σας γράψω κάποιες πληροφορίες. Μελετώντας για παράδειγμα το βιβλίο του Γιάννη Σιδέρη, «Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου 1794-1944» (εκδόσεις «Καστανιώτη», 2000), έμαθα ότι στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη υπήρχε παράσταση με τον τίτλο της ηρωίδας του Δάντη «Φραντζέσκα Ντά Ρίμινι» (σε μετάφραση Γ. Τσοκοπούλου) ήδη απ’ τις 11 του Οκτώβρη του 1914, η οποία επαναλαμβανόταν και τα χρόνια που ακολούθησαν. Έκτοτε κι άλλοι θίασοι και θεατρικές ομάδες ασχολήθηκαν με τη Θεία Κωμωδία (δε θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς, αφού είναι γνωστή η σχέση του Δάντη με την αρχαίο ελληνικό πολιτισμό) και φυσικά δεν έλειψαν και τα μεγάλα ονόματα απ’ το εξωτερικό που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, δίνοντας τις δικές τους παραστάσεις, όπως ο Roberto Benigni στην Πάτρα και στην Αθήνα, ο Castelucci που προαναφέρθηκεκ.α. Μια απ’ τις πιο πρόσφατες πάντως, είναι αυτή της ομάδα Vasistas σε σκηνοθεσία Αργυρούς Χιώτη, που μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη παρακάτω.
Κι η ιστορία συνεχίζεται, αφού το 2022 θα κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους η νέα ταινία του Pupi Avati, που φυσικά θα έχει ως θέμα της την ιστορία του Δάντη και πρωταγωνιστή της τον Giovanni Boccaccio (που θα τον υποδυθεί ο Sergio Castellitto), τον πρώτο δηλαδή βιογράφο του Υπέρτατου Ποιητή. Η ταινία παρακολουθεί το Boccaccio να ασχολείται με τη σύνταξη του «Trattatello in Laude» του Δάντη και, ενώ γράφει, επαναλαμβάνει τη ζωή του πατέρα της ιταλικής γλώσσας, εστιάζοντας στα γεγονότα που σημάδεψαν περισσότερο την ύπαρξή του. Την αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον, όπως άλλωστε και το ντοκιμαντέρ «Dante, l’esilio di un poeta«, του Ιταλού σκηνοθέτη Fabrizio Bancale( πρόκειται για παραγωγή της Εταιρείας Dante Alighieri), που παρακολουθεί την ταραγμένη ιστορία της εξορίας του.
Πρέπει να διευρύνουμε την αντίληψή μας για το τι σημαίνει να είσαι ανθρώπινος. Αντί για την ερώτηση «τι δεν πάει καλά με σένα;» χρειάζεται να ρωτήσουμε «τι σου συνέβη;» Jacqui Dillon, Μεγάλη Βρετανία
Η Jacqui από την Αγγλία, η Elisabeth από τη Δανία, ο Odi από τη Νιγηρία και o Ron από τη Σκωτία μοιράστηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους μια κοινή εμπειρία: «άκουσαν φωνές». Η σκηνοθέτις Βίκυ Αδάμου καταπιάνεται για δεύτερη φορά με τη συγκεκριμένη θεματική, 5 χρόνια μετά τις επιτυχημένες «Στρατηγικές Επιβίωσης» (Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων, 2016). Αυτή τη φορά σε συν-σκηνοθεσία με τον Χρήστο Καπενή, φτιάχνουν μία παράσταση που μιλάει για την ορατότητα, την αποδοχή, τη συμπερίληψη.
Η παράσταση είναι εμπνευσμένη από τις μαρτυρίες των τεσσάρων ανθρώπων, οι οποίες περιγράφονται στο βιβλίο «Ζώντας με τις φωνές: 50 ιστορίες ανάρρωσης» (εκδ. Νησίδες, 2014), που κατάφεραν να μάθουν από τις φωνές τους και βρίσκονται σε διαδικασία ανάρρωσης. Παράλληλα, αντλεί υλικό και από την προσωπική εμπειρία των δημιουργών. «Είναι μία παράσταση για τους ανθρώπους και τις φωνές τους. Με τον Χρήστο Καπενή γεννηθήκαμε στη Νέα Φιλαδέλφεια, λίγα μέτρα από τον ζωολογικό κήπο που φιλοξενούσε μεγάλα άγρια ζώα κλεισμένα σε μικρά σκοτεινά κλουβιά. Κάθε χρόνο κάναμε βόλτα στο ξακουστό πανηγύρι της Πρωτομαγιάς που είχε ως ατραξιόν το κορίτσι που γίνεται γορίλας. Οι δύο μας όμως, συναντηθήκαμε πολλά πολλά χρόνια αργότερα στην πρώτη παράσταση που σκηνοθέτησα για τις φωνές. Συνεχίζουμε να περπατάμε σε παράλληλους δρόμους. Μας συνδέουν πολλά και μας χωρίζουν ακόμα περισσότερα. Συνειδητά επιλέγουμε να δούμε μαζί από το ίδιο κάδρο τέσσερις ιστορίες ανθρώπων που είχαν την ξεχωριστή εμπειρία να ακούσουν τις φωνές τους. Η πέμπτη ιστορία είναι η δική μας ιστορία, θα μπορούσε να είναι και η δική σας», λέει Βίκυ Αδάμου.
Ο γνωστός συγγραφέας και δημοσιογράφος Ηλίας Μαγκλίνης ξεκινάει από το πραγματικό αυτό γεγονός του freak show στη Νέα Φιλαδέλφεια και μέσα από τη γραφή του δημιουργεί μία πρωτότυπη πέμπτη ιστορία, αναδεικνύοντας τις διαστάσεις μιας μεταμορφωτικής εμπειρίας. Στο Κορίτσι που γίνεται γορίλας και άλλες ιστορίες ανάρρωσης, τα multimedia έχει επιμεληθεί ο Βασίλης Αποστολάτος. Οι ρόλοι μοιράζονται σε μία μικτή ομάδα ηθοποιών και χορευτών, ενώ ο Δημήτρης Τάσαινας ερμηνεύει ζωντανά πρωτότυπη μουσική και τραγούδι. Πρόκειται για μια site specific παράσταση, που αξιοποιεί πλήρως το ιδιαίτερο προαύλιο των Πρώην Πλεκτηρίων-Υφαντηρίων Αθηνών, στην οδό Κορυτσάς 39 στον Βοτανικό. Οι θεατές παραμένουν αποκλειστικά στον εξωτερικό χώρο και γίνονται κοινωνοί της εμπειρίας των «φωνών» και της ανάρρωσης, με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: παρακολουθούν σαν από κλειδαρότρυπα τις ιστορίες των ηρώων, παραβρίσκονται σε μία «διάλεξη» πάνω στο ζήτημα και τέλος συμμετέχουν σε ένα μεγάλο πάρτι στη ζούγκλα!
Ωστόσο, εκτός από τη φυσική παράσταση, οι θεατές έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν μια «αυξημένη παρακολούθηση», αφού 6 κάμερες θα καταγράφουν τη δράση στους εσωτερικούς χώρους, από διαφορετικά σημεία. Μέσα από τον υπολογιστή ή το κινητό τους, οι θεατές θα μπορούν να δουν τι πραγματικά συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Αυτή η αυξημένη πρόσβαση στην παράλληλη δράση των εσωτερικών χώρων, αποδίδει το πώς αισθάνεται ένας άνθρωπος που ακούει φωνές λειτουργώντας σαν μια «κάμερα εσωτερικής παρακολούθησης», όπως λέει και η Elizabeth στο έργο. Μέσω της καταγραφής από κάμερα, η παράσταση σπάει τα όρια του φυσικού χώρου και διευρύνει την αντίληψη του κοινού, μεταδίδοντας -παρά τον ρυθμό και τη ροή της παράστασης – μια αίσθηση της εσωτερικότητας.
Το Σάββατο 4 Σεπτεμβρίου, μετά την παράσταση θα ακολουθήσει συζήτηση με τον ψυχίατρο Λυκούργο Καρατζαφέρη, μέλος του Ελληνικού Δικτύου «Ακούγοντας Φωνές» και τους συντελεστές της παράστασης.
Life after Death Theatre Company Το κορίτσι που γίνεται γορίλας και άλλες ιστορίες ανάρρωσης Μια performance εμπνευσμένη από μαρτυρίες ανθρώπων που άκουγαν φωνές
Πρώην Πλεκτήρια-Υφαντήρια Αθηνών, Κορυτσάς 39 3-6, 10-13, 17-20 και 24-26 Σεπτεμβρίου, στις 21:15 Εισιτήρια: ticketservices.gr – 15 ευρώ / άνεργοι, φοιτητές, 65+: 10 ευρώ / online προσβαση:25 ευρώ Πληροφορίες: 6976228271 – 10:00 με 13:00 και 18:00 με 20:00
Στην παράσταση ακούγεται μέρος μαρτυρίων από το βιβλίο «Ζώντας με τις φωνές» Ερμηνεύουν: Αλίκη Ανδρειωμένου, Κωνσταντίνα Βέρρου, Χρήστος Καπενής, Μελίσσα Κωστάκη, Γιώργης Παρταλίδης, Ελεάνα Στραβοδήμου και Δημήτρης Τάσαινας.
Με τη συνεργασία του Ελληνικού Δικτύου «Ακούγοντας Φωνές» – hearing voices.gr παράρτημα του παγκοσμίου δικτύου Hearing Voices Network Με την υποστήριξη του Ινστιτούτου Εκπαίδευσης και Έρευνας στη Συστημική Ψυχοθεραπεία «Λόγω ψυχής» – logopsychis.gr/ Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
Η γραφή του Άκη Δήμου ανέκαθεν μου άρεσε κι έτσι έχω δει παραστάσεις, όπως αυτή. Έκανε πρεμιέρα στις 19 Δεκεμβρίου του 2001, μια Τέταρτη και την σκηνοθεσία της υπέγραφε η Βαρβάρα Μαυρομάτη. Βλέπετε στην πρώτη φωτογραφία και την πρωταγωνίστρια Βίκυ Βολιώτη με τους συμπρωταγωνιστές της Άρη Λεμπεσόπουλο, Βασίλη Ευταξόπουλο και Δημήτρη Αλεξανδρή.
(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Ήταν ένα έργο σε 8 σκηνές, που διαδραματιζόταν σε μια έπαυλη έξω απ’ το Χαρτούμ, στη διάρκεια δύο ημερών, το καλοκαίρι του 1917. Έτσι στο πρόγραμμα υπήρχαν πληροφορίες για το Σουδάν αλλά και ιστορικά στοιχεία για την παρουσία των Ελλήνων εκεί, καθώς και στην Ταγκανίκα (σημερινή Τανζανία), σε μια περίοδο όπου ήταν περιζήτητο το ελεφαντοστό.
(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Στις σελίδες του προγράμματος, υπήρχαν ακόμη αποσπάσματα απ’ το «Αλεξανδρινό κουαρτέτο» του Λώρενς Ντάρελ, απ’ το «Μια εποχή στην Κόλαση» του Αρθούρου Ρεμπώ, ποιήματα του Καβάφη, αλλά και ολόκληρο το βιογραφικό της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Θα κλείσω όμως, με κάτι σύγχρονο και σχετικό αυτή την ανάρτηση, μιας κι εδώ παρακολούθησα πριν λίγους μήνες μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση του Άκη Δήμου με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την έννοια και τα όρια της δραματουργίας. Δείτε λοιπόν τι λένε εκείνοι και δε θα χάσετε.
Λίγο πριν το τέλος του φετινού Μάη, διάβασα απ’ τον ιστότοπο του BBC την είδηση: τα χειρόγραφα, τα σχέδια και οι προσωπικές επιστολές του Φραντς Κάφκα (Franz Kafka) είναι επιτέλους ελεύθερα προσβάσιμα στο διαδίκτυο, απ’ την Εθνική Βιβλιοθήκη του Ισραήλ, μετά από εντατική αποκατάσταση, καταλογογράφηση και ψηφιοποίηση κι αφού πολλά συνέβησαν (δίκες και διεκδικήσεις) μ’ επίκεντρο αυτά.
Όπως είναι γνωστό, όταν ο Κάφκα πέθανε ο επιστήθιος φίλος του Μαξ Μπροντ (Max Brod) παράκουσε την επιθυμία του εκλιπόντος να καταστρέψει τα γραπτά του κι έτσι μπορούμε σήμερα να τα διαβάζουμε όλ@ μας. Το πώς βρέθηκαν στο Ισραήλ θα το μάθετε απ’ τον πρώτο σύνδεσμο (όχι πως είναι δύσκολο να το φανταστούμε), απ’ όπου θα έχετε την ευκαιρία να δείτε και πολλές φωτογραφίες… Προσέξτε και τα σκίτσα του πάντως, μιας κι είχε κάποτε έστω και την εφήμερη επιθυμία ν’ ακολουθήσει σχετική καριέρα. Έχουν ενδιαφέρον.
Καθώς έτυχε λοιπόν από πέρυσι το καλοκαίρι να διαβάζω ξανά όλα τα έργα του Κάφκα κι επιπρόσθετα μερικές βιογραφίες του, θεώρησα ότι είναι καλή αφορμή η είδηση αυτή για την σημερινή ανάρτηση. Την ίδια περίοδο παρακολούθησα απ’ την οθόνη του υπολογιστή μου, έστω, τις εξαιρετικές παραστάσεις της ομάδας «Σημείο μηδέν», που βασίστηκαν σε έργα του. Σπουδαία δουλειά έχουν κάνει, ειλικρινά, τους αξίζουν πολλά συγχαρητήρια και θα το διαπιστώσετε κι εσείς. Διάλεξα μάλιστα να σας παραπέμψω στη «Σωφρονιστική αποικία», που όταν ο ίδιος ο Κάφκα τη διάβαζε σημειώνονταν λιποθυμίες κι όσ@ δεν άντεχαν απ’ το κοινό τις σκληρές του περιγραφές, αποχωρούσαν. Επομένως σκεφτείτε αν θέλετε αυτήν την παράσταση να δείτε ή κάποια απ’ τις άλλες της ίδιας ομάδας.
Διαβάζοντας, για να ξαναπιάσω το νήμα της ιστορίας εκεί που το άφησα πέρυσι τα βιβλία του, σταχυολογώντας εντυπώσεις απ’ το έργο του κι όσα γράφτηκαν για τη ζωή του, σκεφτόμουν μεταξύ άλλων, τις μεταφραστικές δυσκολίες. Να για παράδειγμα τι συμβαίνει: «Το χιούμορ για τον Κάφκα ήταν το απαραίτητο στοιχείο της καθημερινότητάς του, όπως φαίνεται από τις περιπέτειες του Καρλ στον Αγνοούμενο, τους θεατρινισμούς των βοηθών στον Πύργο ή στο πρώτο κεφάλαιο της Δίκης, όπου οι φρουροί συνέχεια σκοντάφτουν πάνω στον ολοένα και πιο σαστισμένο Γιόζεφ Κ. καθώς εκείνος ψάχνει για τα χαρτιά του και το μόνο που βρίσκει είναι η άδειά του για το ποδήλατο. Ο Μαξ Μπροντ αναφέρει πως όταν ο Κάφκα διάβαζε δυνατά αυτό το κεφάλαιο, τόσο εκείνος όσο και οι αναγνώστες του έσκαγαν στα γέλια. Αν κανείς διαβάσει αυτό το κομμάτι ως την αμηχανία ενός πομπώδους αξιωματούχου, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει αυτή την αντίδραση.
Μολαταύτα, η λέξη humor (χιούμορ) στα γερμανικά δεν σημαίνει ούτε κωμωδία ούτε ευφυΐα, αλλά μια παραίτηση και παραδοχή των ατελειών της ζωής. Ένα τέτοιο ήπιο χιούμορ διαπερνά τις επιστολές του Κάφκα, ιδιαίτερα αυτές προς τον Μπροντ και άλλους άντρες φίλους του, ενώ συναντάται συχνά και στις ιστορίες του», σημειώνει ο Ritchie Robertson στο βιβλίο του «Kafka. A Very Short Introduction» (Oxford University Press, 2004), που κυκλοφόρησε κι απ’ τα «Ελληνικά Γράμματα» το 2006, σε μετάφραση της Αρχοντής Κόρκα). Ας το έχετε αυτό στο νου σας, επομένως. Στις μεταφραστικές δυσκολίες μάλιστα, αναφέρεται κι αυτό το βιβλίο, που τιτλοφορείται «The Cambridge Companion to Kafka» (κυκλοφόρησε το 2002 απ’ την Cambridge University Press) απ’ το οποίο ξεχώρισα επίσης τα κεφάλαια 2 και 11.
Στάθηκα και σ’ άλλα σημεία βέβαια που αναφέρουν οι μελετητές του -καθόλου τυχαία φυσικά- και γι’ αυτά σας γράφω, όπως το πόσο είχε εντυπωσιαστεί απ’ τον ριζοσπαστικό ψυχαναλυτή Ότο Γκρος (Otto Gross). O Μπροντ ήταν ο κοινός συνδετικός τους κρίκος κι έτσι όταν συναντήθηκαν το 1917:
«(…) συζήτησαν το ενδεχόμενο να δημιουργήσουν μία επιθεώρηση με τίτλο Pages on Combating the Will to Power (Σελίδες για την Καταπολέμηση της Θέλησης για Δύναμη). Ο Γκρος έπαιρνε ναρκωτικά, είχε πολλές ερωμένες (ανάμεσα στις οποίες τη Φρίντα Ουίκλι [Frida Weekley], μετέπειτα σύζυγο του Ντ. Χ. Λόρενς [D. H. Lawrence) και θεωρούσε τη συμβατική οικογένεια ως πηγή της πατριαρχικής εξουσίας, η οποία έπρεπε να ανατραπεί με επανάσταση. Μιλούσε από προσωπική εμπειρία: το 1913 ο πατέρας του, καθηγητής ποινικού δικαίου, τις διαλέξεις του οποίου είχε παρακολουθήσει ο Κάφκα στο πανεπιστήμιο, είχε κλείσει τον Ότο σε ψυχιατρική κλινική, ισχυριζόμενος ότι οι πεποιθήσεις του για τον ελεύθερο έρωτα αποδείκνυαν πως ήταν τρελός. Ο Ότο βγήκε από την κλινική ύστερα από τη δημόσια κατακραυγή που ήγειρε ο εγκλεισμός του. Η έμφαση που έδινε ο Γκρος στην πατρική εξουσία βοήθησε αναμφίβολα τον Κάφκα να γράψει την «Επιστολή προς τον Πατέρα».
Η ψυχανάλυση βέβαια συζητιόταν στην Πράγα απ’ το 1905, τόσο στον κύκλο του καφέ Louvre (Ferdinandstrasse 20, Narodni σήμερα) όπου σύχναζε κι ο ψυχολόγος Άλφρεντ Καστίλ και βέβαια ο Μαξ Μπροντ με τον νεαρό Κάφκα, όσο και στο σαλόνι της κυρίας Μπέρτα Φάντα, απ’ το 1906 (όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Gérard-Georges Lemaire, που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα απ’ τις εκδόσεις «Κασταλία», το 2009, σε μετάφραση Γιάννη Δημολίτσα), οπότε φυσικά υπήρχε μια εξοικείωση με τις φροϊδικές ιδέες. Ο ίδιος σημείωσε ότι ενώ έγραφε την Κρίση έκανε «σκέψεις για τον Φρόυντ, βέβαια». Αλλά εξηγεί ο Ritchie Robertson ότι «παρ’ όλα αυτά αισθανόταν ότι η ψυχανάλυση έδινε αβασάνιστες ερμηνείες οι οποίες σκόπιμα ικανοποιούσαν αρχικά, αλλά σύντομα σε άφηναν με τη δίψα που είχες και πριν -αν και φυσικά η ψυχανάλυση μπορούσε να ερμηνεύσει αυτή την αντίδραση ως απώθηση της ανεπιθύμητης αλήθειας. Εντούτοις, θεωρούσε ότι οι ισχυρισμοί της ψυχανάλυσης πως θεραπεύει τους ανθρώπους από τις νευρώσεις τους ήταν αποκτηνωτικοί.
Σε μία επιστολή προς τον Μπροντ παρέθεσε μία πρόταση από τον Κίρκεγκωρ ως σχετική με το Φρόυντ: «Κανένα ανθρώπινο ον δεν δύναται να διάγει μία αληθινή πνευματική ζωή ενώ παραμένει απολύτως υγιές στο σώμα και στο νου». Κι έγραψε και στη Milena Jesenská (μία ακόμη γυναίκα που κλείστηκε απ’ τον πατέρα της σε ψυχιατρείο γιατί δεν του άρεσε ο τρόπος ζωής της), που έβρισκε ακατανόητη την ανασφάλειά του:
«Προσπάθησε να την καταλάβεις αποκαλώντας την αρρώστια. Είναι ένα από τα πολλά συμπτώματα της αρρώστιας την οποία ισχυρίζεται ότι έχει ανακαλύψει η ψυχανάλυση. Εγώ δεν την αποκαλώ αρρώστια και το θεραπευτικό κομμάτι της ψυχανάλυσης το θεωρώ ανήμπορο σφάλμα. Όλες αυτές οι αποκαλούμενες αρρώστιες, όσο θλιβερές και να φαίνονται, είναι γεγονότα πίστης, όπου ένα ανθρώπινο ον σε συντριβή αγκυροβολεί σε κάποιο μητρικό έδαφος…»
Δε θα γράψω όμως περισσότερα, γι’ αυτό το θέμα, μιας που καταλαμβάνουν πάμπολλες σελίδες οι σχετικές μελέτες και σίγουρα αφορούν πιο εξειδικευμένο κοινό, αλλά ίσως κάποια στιγμή επανέλθω. Υπάρχουν άλλωστε και στο προσωπικό μου αρχείο πολλά για τον Κάφκα που καθόλου δεν τα χρησιμοποίησα κι έτσι αυτήν την ανάρτηση απλώς εισαγωγική θεωρήστε την. Θα υπογραμμίσω καταληκτικά όμως, αυτό: κάποια πράγματα που ξέρουμε για ‘κείνον, δεν έγιναν ακριβώς έτσι όπως μας τα μετέφερε ο Μαξ Μπροντ, αλλά κι άλλα πρόσωπα. Κι αυτό είναι λογικό, γιατί ο κάθε βιογράφος όπως κι ο κάθε σχολιαστής δίνει βάρος αλλού, ανάλογα πάντα και με τα δικά του ενδιαφέροντα και την κοσμοθεωρία του και διαφορετικά πράγματα θυμάται. Το έργο του Κάφκα άλλωστε προσφέρεται για ποικίλες αναλύσεις. Κι αυτό μόνο θετικό το βρίσκω.-
AIKATERINI TEMPELI 