Το τελευταίο μέρος του αφιερώματος στην επιρροή του Δάντη στη σύγχρονη κουλτούρα, είναι αυτό που διαβάζετε σήμερα. Δύο μήνες περίπου μετά απ’ την τελευταία σχετική ανάρτηση, θα δούμε μαζί πως επηρέασε τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χαρακτική (κι όχι μόνο) τόσο η φιγούρα του μεγάλου Φλορεντινού, όσο και το έργο του. Κι ως συνήθως θα πάμε πρώτα πίσω στο χρόνο. Ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα του Dante Alighieri, λοιπόν, είναι το πορτρέτο που ζωγράφισε ο Andrea del Castagno στα μέσα του 15ου αιώνα και φυλάσσεται στη Γκαλερί Uffizi (αποκαταστάθηκε μάλιστα πρόσφατα). Το πιο διάσημο πάντως, είναι αυτό του Domenico di Michelino απ’ το μακρινό 1465. Το συγκεκριμένο πορτρέτο υπάρχει στον Καθεδρικό Ναό της Φλωρεντίας,Santa Maria del Fiore και τον απεικονίζει να κρατάει τη «Θεία Κωμωδία» και πίσω του να φαίνεται η Κόλαση κι η γενέθλια πόλη. Το πορτρέτο του Bargello ωστόσο, είναι στην πραγματικότητα το παλαιότερο, αλλά αυτό στο Palazzo dell’Arte dei Giudici είναι το μόνο που σίγουρα θεωρείται αυθεντικό. Έτσι, τα χαρακτηριστικά του Δάντη σε αυτήν την τοιχογραφία είναι πιθανώς, τα πιο κοντινά στην αληθινή του μορφή.
Πέρα όμως απ’ όσους φιλοτέχνησαν πορτρέτα του, υπήρξαν κι άλλοι καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με ‘κείνον και το έργο του. Ο Sandro Botticelli, o William Blake, o Salvador Dali, o Eugène Delacroix, ο Giotto, o Robert Rauschenberg, o Mœbius, o Lorenzo Valles, o Dante Gabriel Rossetti, είναι μερικοί απ’ αυτούς. Ο Gustave Doré επίσης, που ήταν μόλις 23 χρόνων το 1855, όταν αποφάσισε ν’ ασχοληθεί με την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» και να δημιουργήσει μια σειρά χαρακτικών για μια πολυτελή έκδοση που πλήρωσε με δικά του έξοδα και η οποία κυκλοφόρησε το 1861. Κι από τότε έγιναν κι άλλες επανεκδόσεις. Πρόκειται οπωσδήποτε για εμβληματικό έργο και δεν είναι τυχαίο που ακόμη εμπνέει και συζητιέται.
Έκτοτε, γενικότερα, παγκόσμια δημιουργούνται έργα καλλιτεχνών με αφορμή τη «Θεία Κωμωδία», που δίνει ζωή σε στιλιστικά ρεύματα και τάσεις κι η επέτειος των 700 χρόνων απ’ το θάνατό του Δάντη, έδωσε επιπλέον κίνητρα. Φυσικά, στην Ιταλία, έγιναν το 2021 οι περισσότερες αφιερωματικές εκδηλώσεις. Κάποιες μάλιστα συνεχίζονται και θα συνεχιστούν όχι μόνο το 2022 όπως για παράδειγμα στη Ρώμη, αλλά κι ως τη συμπλήρωση των 800 χρόνων απ’ το θάνατό του, όπως για παράδειγμα στη Ravenna, όπου βρίσκεται ο τάφος του. Ενδεικτικά αναφέρω ότι απ’ τις 7 Μαΐου έως τις 3 Οκτωβρίου, έγινε η ακόλουθη έκθεση στη Βερόνα, στην Galleria d’Arte Moderna Achille Forti di Palazzo della Ragione (GAM). Περιστράφηκε γύρω από δύο βασικές θεματικές ενότητες: η πρώτη αφορούσε τη σχέση μεταξύ του Δάντη και της Βερόνας του Cangrande και την επακόλουθη αναβίωση του 19ου αιώνα κι η δεύτερη τη σχέση του με τον σαιξπηρικό μύθο του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας (αναφέρθηκα σε προηγούμενη ανάρτηση σ’ αυτό το θέμα, γι’ αυτό κι επιλέγω ν’ ασχοληθώ περισσότερο με τα τεκταινόμενα εκεί).
Όπως θα δείτε στο video, εκτός από πίνακες, υπήρχαν γλυπτά, χαρακτικά, αλλά και βιβλία με υπέροχη εικονογράφηση κι άλλα εκθέματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη GAM, φιλοξενείται ως τις 31 Δεκεμβρίου κι η έκθεση «La mano che crea. La galleria pubblica di Ugo Zannoni», αφιερωμένη στον γλύπτη Ugo Zannoni, που έφτιαξε το άγαλμα του Δάντη στην Piazza dei Signori . Το άγαλμα φιλοτεχνήθηκε το 1865 από τον νεαρό τότε, γλύπτη, ο οποίος κέρδισε τον διαγωνισμό που έγινε με την ευκαιρία των εορτασμών της έκτης εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του ποιητή και εγκαινιάστηκε στις τέσσερις το πρωί τη νύχτα μεταξύ 13 και 14 Μαΐου εκείνου του έτους, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η αντίδραση των Αυστριακών (τότε υπευθύνων της πόλης), που είδαν στο μνημείο τη συμβολική αξία της ιταλικότητας και την ελευθερία από τους ξένους. Πριν λίγο καιρό αποκαταστάθηκε κι αυτό.
(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Σημαντικότατη φυσικά είναι κι η προσπάθεια τουTimothy Schmalz στις μέρες μας (ξεκίνησε απ’ το 2020), να σμιλέψει καθένα από τα 300 κάντο του Δάντη. Και σ’ αυτό το μωσαϊκό μπορείτε να δείτε πλήθος έργων καλλιτεχνών του σήμερα, που έχουν εκείνον και το έργο του ως έμπνευσή τους. Πίνακες ορισμένων άλλων, όπως δηλαδή του Paolo Barbieri, της Monika Beisner, του Mimmo Paladino του Tom Phillips και του Emiliano Ponzi συμπεριελάμβανε αυτή η έκθεση. Μέχρι τις 8 Ιανουαρίου 2022, επίσης, θα λειτουργεί στην Modena, στην Biblioteca Estense Universitaria, μια έκθεση που δείχνει τους διαφορετικούς τρόπους εικονογράφησης του μεγάλου Φλορεντινού στους περασμένους αιώνες και μια ιδέα για τα ντοκουμέντα που φιλοξενεί, μπορείτε να πάρετε απ’ αυτό το video. Εδώ, θα μπορέσετε να δείτε κάποιες σελίδες απ’ το Ψηφιακό Αρχείο των Πρώτων Εικονογραφημένων Εκδόσεων της Θείας Κωμωδίας του Δάντη (1487-1568) κι από εδώ θα μπορέσετε να εξερευνήστε μια νέα ψηφιακή βάση δεδομένων, που συλλέγει επτά αιώνες τέχνης εμπνευσμένης από το ίδιο έργο. Έχει γίνει εκπληκτική δουλειά, όπως θα διαπιστώσετε κι αντιστοίχηση στίχων (τους ακούτε πατώντας στα ανάλογα σημεία) κι έργων τέχνης.
Στη χώρα μας, για να ‘ρθουμε και στα δικά μας, τέλη Σεπτέμβρη εγκαινιάστηκε μια έκθεση, που διήρκεσε ως τα τέλη περίπου του Οκτώβρη, με την οργανωτική επιμέλεια του Κωνσταντίνου Μούσσα. Διοργανώθηκε απ’ την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Αθήνα και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, με αφορμή τα 700 χρόνια από τον θάνατο του Δάντη και υλοποιήθηκε με τη συμμετοχή δεκαεννιά Ιταλών και Ελλήνων καλλιτεχνών (συμμετείχαν με πρωτότυπα έργα τους εμπνευσμένα από τη «Θεία Κωμωδία»). Κι αν δεν το ξέρετε στην Πάτρα υπάρχει μια μεγάλη τοιχογραφία με θέμα εκείνον σε δρόμο της πόλης. Τη δημιούργησε ο Ουκρανός AlexMaksiov που ήρθε στην Ελλάδα γι’ αυτό το σκοπό. Κάπου εδώ όμως, ολοκληρώνεται αυτή η σειρά των αναρτήσεων που ήδη έχει αναθεωρηθεί στο σύνολό της και προφανώς θα συμπληρωθεί και στο μέλλον. Όρεξη να ‘χετε δηλαδή, να διαβάζεται για κείνον, που ως φαίνεται θα μας επηρεάζει εις τους αιώνες των αιώνων…
Κωστής: «αγώγιμο⬄μη αγώγιμο»Η ROMA GALLERY συνεχίζοντας τη συνεργασία της με τον Κωστή εγκαινιάζει την έκθεση: αγώγιμο⬄μη αγώγιμο στις 11 Νοεμβρίου 2021 (έως 20 Δεκεμβρίου 2021) για να συνδιαλλαγεί τόσο με τον γνωστό κεραυνό του καλλιτέχνη όσο και με το σύμπαν που κρύβεται πίσω του.
Η κατανόηση των φυσικών φαινομένων έτσι και του κεραυνού είναι μέσα στους στόχους του Κωστή. Εδώ και πολλές δεκαετίες διεθνώς με δημόσιες παρεμβάσεις σε εξειδικευμένους χώρους τόσο τέχνης όσο κι επιστημονικούς έχει αναπτύξει αυτήν του την έρευνα. Η ειδική επιλογή έργων που συγκροτούν αυτήν του την έκθεση με την χαρακτηριστική ονομασία αγώγιμο⬄μη αγώγιμο έγινε με έργα τόσο της δεκαετίας του ‘80 -από τα πρώτα έργα του που φέρουν ηλεκτρονικό κεραυνό — όσο και πρόσφατα.
Η έκθεση σε συνδυασμό με τα φυσικά φαινόμενα που αποκτούν μια δεύτερη ερμηνεία καταφέρνει να επιβεβαιώσει την πολύπλευρη προσωπικότητα του καλλιτέχνη και τον τρόπο που επιλέγει να μας ξεναγήσει στον μεγαλειώδη κόσμο του. Ποιητής με έργα πρωτοπόρα τέχνης τεχνολογίας. Σχεδίασε και παρήγαγε ο ίδιος το κύκλωμα εκφόρτισης του κεραυνού με επιτυχία τέτοια που και ή ερευνητική ομάδα της Γαλλικής Εταιρείας Ηλεκτρισμού του επέτρεψε να παρουσιάσει μεγάλες ατομικές εκθέσεις σε Μουσεία με την χορηγία της.
Δεν είναι αναγκαίο πάντοτε να καταλαβαίνουμε τη δημιουργία της τέχνης, αλλά χρειάζεται έστω να την εντοπίζουμε και ο Κωστής σίγουρα είναι ένας άνθρωπος που πρώτα παρατηρεί, έπειτα δημιουργεί και τέλος μας προκαλεί. Όταν μπαίνουμε στο χώρο της έκθεσης βρισκόμαστε μέσα σ’ ένα ηχητικό και οπτικό πεδίο. Ήχοι λίγο-πολύ μακρόσυρτοι, ισοτονικά μπάσα και πολλοί ήχοι κοφτοί. Η ενορχήστρωση των ήχων, επιτυγχάνεται με την μετακίνηση του θεατή ή την τοποθέτηση χρονοδιακόπτη. Ενεργειακή γλυπτική, αέναα μεταβλητή, απαιτητική, η δουλειά του Κωστή εκπλήσσει και μαγεύει.
«Κατεβάζει στο μικρόκοσμο και τις διαστάσεις του Ανθρώπου το ουράνιο φαινόμενο, όχι για να το χρίσει αποτρόπαιο σύμβολο όπως θα έκανε ο πρωτόγονος, αλλά για να προτείνει μια καινούργια σχέση ανάμεσα στη Φύση, στην Τέχνη, και στην Τεχνολογία» αναφέρει η κριτικός τέχνης Άννα Χατζηγιαννάκη. Ο γνωστός κριτικός τέχνης Pierre Restany, που χαρακτηρίζει «προμηθεϊκό» τον Κωστή Τριανταφύλλου γράφει σε ένα σημείο της εκτενούς αναφοράς του στο έργο του: «Η έκφραση του Κωστή παρουσιάζεται πραγματικά λοιπόν σαν μια έκθεση φιλοσοφικών αντικειμένων των οποίων η παρουσία έχει σαν μια έσχατη δικαίωση το γεγονός, συνάμα απλό αλλά και τρομερό, να μας παρακινήσει σε ένα στοχασμό πάνω στη διπλή διάσταση της αλχημικής φωτιάς. Ένας τρόπος να μας κάνει να δούμε από κοντά τη διαρκή νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο και του φωτός πάνω στις στάχτες της σκιάς.” Ο Frank Popper στο Μουσείο του Ηλεκτρισμού που οργάνωσε διαδικτυακά, χαρακτηρίζει τον Κωστή τον μάγο του κεραυνού. Τοποθέτησε την έρευνά του πάνω στο φαινόμενο του κεραυνού και την ανάδειξή του από τα έργα του στο κίνημα της art eco – technologique.
Τα έργα του Κωστή είναι στοχασμός πάνω στη φύση και το φως. Ο κεραυνός έχοντας γίνει ποιητικό μέσο, επιτρέπει στο έργο τέχνης να ολοκληρωθεί ο σκοπός του, ώστε τελικά να επέλθει η σύνδεση με τη σημασία της σιωπής και της γλώσσας: «Ήρθε η ώρα να αλλάξουμε κατεύθυνση, να ψάξουμε αυτό που σταθεροποιεί τις ηλεκτρισμένες σχέσεις των λέξεων έτσι που να ακούγονται στη σιωπή μόνες τους να αναρωτιούνται για την ύπαρξή τους πριν ανακαλύψουν το νόημα που εκπροσωπούν» όπως σημειώνει ο ίδιος ο καλλιτέχνης στα «Αποσπάσματα Σιωπής». (Απόσπασμα από το ανέκδοτο βιβλίο Ελλάς Εξπρές. ) Όπως αναφέρει ο Γάλλος Κριτικός της Τέχνης Pierre Restany το 1994: «Ο Κωστής συνεχίζει το αέρινο ταξίδι του πάνω στη μεταφορική έννοια του κεραυνού: σήμερα αυτό ίσως γίνεται πεδίο πιο εύληπτο. Ο κεραυνός είναι με μεγάλη σαφήνεια προσδιορισμένος ως οντολογικό φαινόμενο. Το μη είναι αντανακλάται στο εγώ και όλο το ταλέντο του καλλιτέχνη έγκειται στην ευφυία του να συλλάβει αυτή τη λεπτή στιγμή, όπου όλα συμβαίνουν όταν παράγεται η αστραπή εκδηλώνοντας τη λάμψη της. Αυτό που ο καλλιτέχνης επιδιώκει να μας καταδείξει δια μέσου των διαφορετικών μηχανισμών της δημιουργίας του, είναι αυτή η δυνατότητα συγχρόνως μη καθορισμένη και απεριόριστη, στην οποία η φύση του ουρανού και της γης μας παραπέμπει: στην αποκάλυψη του εαυτού μας από εμάς τους ίδιους…Ο κεραυνός στο έργο του Κωστή βρίσκει το πνευματικό του περιβάλλον. Είναι λοιπόν μια διπλή ενότητα, κεραυνός συν κενό, την οποία ο καλλιτέχνης μας δίνει να διαισθανθούμε μέσα στο ηλεκτρικό πεδίο. Το εγχείρημα όπως το αντιλαμβανόμαστε είναι πλούσιο σε νοήματα».
Η έκθεση συνοδεύεται από την έκδοση της R O M A G A L L E R Y | Κ ω σ τ ή ς | αγώγιμο⬄μη αγώγιμο με κείμενο από τον Ομότιμο Καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Εμμανουήλ Μαυρομάτη. Μπορείτε να δείτε και να διαβάσετε διαδικτυακά τον κατάλογο της έκθεσης στην ακόλουθη διεύθυνση: https://online.fliphtml5.com/wogji/zcbd/#p=2
Ο Κωστής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1950. Παράλληλα με το εικαστικό του έργο, ανέπτυξε πλούσια δράση στο χώρο της ποίησης, εξέδωσε βιβλία, οργάνωσε καλλιτεχνικές ομάδες και δημιούργησε περιοδικές εκδόσεις τέχνης καθώς και artist’s books. Έργα του βρίσκονται σε Μουσεία και Ιδιωτικές Συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Για εκτενέστερο βιογραφικό στην διαδικτυακή διεύθυνση: http://www.costis.gr/biotaomicrongammarhoalphaphiiotakapp…
Τα δε πάντα οιακίζει κεραυνός, ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
Διάρκεια έκθεσης: 11/11/ 2021 – 20/12/ 2021 Ωράριο: Δευτέρα, Τετάρτη, Σάββατο 10:00 – 16:00, Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 10:00 – 20:00 Για περισσότερες πληροφορίες και ραντεβού επικοινωνήστε στο info@roma-gallery.com και στα τηλέφωνα: 2130358344, 2112341115
Έχοντας παρακολουθήσει και τα προηγούμενα σχετικά διαδικτυακά φεστιβάλ, για τα οποία σας είχα γράψει άλλωστε αρκετές φορές, διάβασα με χαρά κι αυτό το Δελτίο Τύπου που ήρθε το πρωί με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και το οποίο αναδημοσιεύω παρακάτω: ξεκινά λοιπόν και το 8ο Made in Italy, από σήμερα. Θυμίζω πως με μια απλή εγγραφή εδώ, μπορείτε για δέκα βδομάδες να παρακολουθείτε το εξαιρετικό πρόγραμμα, που περιλαμβάνει όσα θα διαβάσετε και να λαμβάνετε ενημερώσεις. Προσωπικά, ξεχώρισα ήδη τι θέλω να δω, αρχής γενομένης από απόψε. Να, τι υπάρχει:
«Στους φίλους που παρακολούθησαν τα προηγούμενα διαδικτυακά φεστιβάλ αφιερωμένα στον πολιτισμό Made in Italy, παρουσιάζουμε το πλούσιο πρόγραμμα του νέου φεστιβάλ ItalyOnStage που θα μας κάνει συντροφιά για τις επόμενες δέκα εβδομάδες.
Ολοκληρώνουν τις πολιτισμικές προτάσεις ένα Αφιέρωμα στον Καραβάτζο με αφορμή των 450 χρόνων από την γέννηση, η 6η Εβδομάδα της ιταλικής κουζίνας (με ντοκιμαντέρ και ταινίες που σχετίζονται με γαστρονομικό περιεχόμενο) και ένα Χριστουγεννιάτικό Αφιέρωμα που περιέχει έξι ταινίες πολύ πρόσφατες διαθέσιμες κατά την διάρκεια των γιορτών.
Η πρώτη εβδομάδα του 8ου διαδικτυακού αφιερώματος στον πολιτισμό made in Italy είναι γεμάτη από εκδηλώσεις αφού αποτελεί την αρχή του…
Από σήμερα λοιπόν, είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο: – Ο Κομφορμίστας, του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι – 1970, πρώτη ταινία του αφιερώματος στον Ιταλικό κινηματογράφο, χθες και σήμερα, διαθέσιμη έως 21.11.2021, – Η αλήθεια του Αλιγάτορα – Πρώτο μέρος, από την τηλεοπτική σειρά Ο Αλιγάτορας των αστυνομικών μυθιστορημάτων του Μάσιμο Καρλότο διαθέσιμο έως 21.11.2021, – Το Μεγάλο Ρήγμα της Τζιμπελίνα, ντοκιμαντέρ της Petra Noordkamp που παρουσιάσει το έργο landart του διάσημου καλλιτέχνη Αλμπέρτο Μπούρι στο πλαίσιο της Σϋγχρονη τέχνη στην Σικελία, διαθέσιμο έως 02.12.2021. – Andarperlampredotto, πρώτο από μια σειρά βίντεο του ιταλικού Street food, επιμέλειά των Clara e Gigi Padovani, διαθέσιμη έως 16.01.2022.
Από την Δευτέρα 8 Νοεμβρίου είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο: – Σαν το αυγό στο ψυγείο και Κρακολίτσε, πρώτες ταινίες μ.μ. του αφιερώματος 10 Corti 2021, διαθέσιμο έως 31.12.2021. – Τι περίεργο να σε λένε Φεντερίκο!, ο Φελίνι όπως τον διηγείται ο Ettore Scola στην ενότητα Ντοκιμαντέρ και δραματοποιημένες βιογραφίες, διαθέσιμο έως 2.11.2021. – Forevergreen: Past, οι πρώτες τρεις ταινίες FashionFilm βιώσιμης μόδας προτηνόμενες με την συνεργασία του A-FFF, διαθέσιμες έως 16.01.2022, – Άγαλμα, ντοκιμαντέρ που παρουσιάσει τους θησαυρούς του Αρχαιολογικού Μουσείου στο πλαίσιο μιας γνωριμίας με τη Νάπολη, διαθέσιμο έως 21.11.2021, – Πόρτα Παλάτσο – Tορίνο, η πρώτη από τις Τοπικές αγορές, διαθέσιμη έως 05.12.2021. – Πατσάς αλά ρομάνα, πρώτο μιας σειράς μίνι-ντοκιμαντέρ του Donpasta από τις Γιαγιάδες στην κουζίνα, διαθέσιμη έως 16.01.2022.
Στην ιστοσελίδα θα βρείτε το πλήρες ημερολόγιο των εκδηλώσεων. Σας υπενθυμίζουμε ότι οι ταινίες και τα βίντεο σε streaming στην πλατφόρμα Shift72 είναι σε πρωτότυπη γλώσσα με ελληνικούς υποτίτλους».
Ο Eugène Delacroix ήταν ένα περίεργο μείγμα σκεπτικισμού, ευγένειας, δανδισμού, ένθερμης θέλησης, πονηρίας, δεσποτισμού και τέλος (τον χαρακτήριζε) ένα είδος ιδιαίτερης ευγένειας και μέτριας τρυφερότητας που συνοδεύει πάντα την ιδιοφυΐα…
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, «La liberté guidant le peuple«, (1830) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Στον Ευγένιο Ντελακρουά είχα αναφερθεί περιστασιακά και σ’ αυτήν την ανάρτηση, αλλά μιας και δεν είχα διάθεση με όσα συνέβαιναν στην επέτειο του θανάτου του, δηλαδή στις 13 Αυγούστου να γράψω περισσότερα, αποφάσισα να σας δείξω σήμερα μερικούς απ’ τους πίνακές του που υπάρχουν στο Μουσείο του Λούβρου. Κι επειδή συζητιέται η Γαλλία κι η σχέση της με τη χώρα μας αυτό το διάστημα για διαφορετικούς λόγους, για να δούμε μαζί αυτό το video απ’ την παρέα του ntelogo.com, για να θυμηθούμε που ταξιδεύουμε νοερά. Τα παιδιά τα παρακολουθώ (αξίζει να τους έχετε υπόψη), έχουν γράψει κι εδώ τις εντυπώσεις τους, σ’ αυτό το άρθρο που υπογράφει ο Κωστής Παπαχρήστος κι έχουν πλάνα φυσικά κι απ’ το Λούβρο.
Για να επιστρέψουμε τώρα στον Ντελακρουά… Σκέφτηκα λοιπόν, να σταθώ σε λεπτομέρειες, που θεωρώ ότι δεν είναι και τόσο γνωστές και τις βρίσκω σαφώς πιο ενδιαφέρουσες απ’ την απλή παράθεση του βιογραφικού του, ώστε να ξεχωρίσουμε κάπως και τους μύθους απ’ την αλήθεια. Και γι’ αυτό τον σκοπό, θα χρησιμοποιήσω συγκεκριμένα έργα του. Φυσικά, γνωρίζουμε στη χώρα μας τον εμβληματικό καλλιτέχνη, αφού κι εκείνος ασχολήθηκε με τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου της Τουρκοκρατίας κι αποτύπωσε τη φρίκη , τόσο στην «Σφαγή της Χίου», όσο και στο άλλο έργο του που τιτλοφορείται «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» («La Grèce sur les ruines de Missolonghi») που παρουσίασε με σκοπό την συγκέντρωση χρημάτων για τον ελληνικό αγώνα λίγο μετά την πτώση αυτής της πόλης. Αλλά πόσο καλά τον γνωρίζουμε; Για να δούμε λοιπόν…
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, «Scènes des massacres de Scio» (1824) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Ο κορυφαίος του Γαλλικού Ρομαντισμού, που τόσο είχε επηρεαστεί κι απ’ τον Ρούμπενς, είχε μόνο ρομαντικούς σκοπούς όταν εμπνεύστηκε αυτά τα έργα; Τον είχε παρασύρει το φιλελληνικό κύμα που σάρωνε την Ευρώπη, είχε συγκινηθεί απ’ όσα διηγούνταν ο Μπάιρον και διάβαζε στον Τύπο της εποχής ή τα κίνητρά του ήταν πιο πολύπλοκα; Πριν φτάσουμε εκεί, ας ξεκαθαρίσουμε αρχικά ότι η «Σφαγή της Χίου», είναι ένα έργο καινοτόμο. Έσπασε τον κλασικισμό και να πώς περιγράφονται εδώ οι αντιδράσεις του κοινού όταν το είδε σύμφωνα με όσα γράφει η Arlette Sérullaz στο κεφάλαιο «Delacroix et la Greece» του βιλίου «La Grèce en révolte, Delacroix et les peintres français» (Paris, RMN, 1996), επικαλούμενη ως πηγή τον Théophile Gautier (Θεόφιλο Γκωτιέ) : «Αυτές οι φρικτές σκηνές, αυτό το βίαιο χρώμα, αυτή η μανία της βούρτσας, προκάλεσαν την αγανάκτηση των κλασικών των οποίων η περούκα ανατρίχιασε […] Και γέμισε με ενθουσιασμό τους νέους ζωγράφους». Ο ίδιος όταν σκέφτηκε να το ετοιμάσει, ανέφερε και ως σκοπό του το να ξεχωρίσει μ’ αυτό: «…faire pour le salon prochain un tableau dont je prendrai le sujet dans les guerres récentes des turcs et des grecs. Je crois que dans ces circonstances si d’ailleurs il y a quelque mérite dans l’ exécution, ce sera un moyen de me faire distinguer ». Ήταν λοιπόν ένα θέμα επίκαιρο επομένως η ελληνική επανάσταση -όπως αναφέρεται εδώ απ’ όπου και άντλησα το παραπάνω απόσπασμα- το οποίο πραγματικά τον συγκινούσε και ταυτόχρονα διάλεξε να εκφραστεί σχετικά μ’ αυτό και για δικό του όφελος. Είναι αδιαμφισβήτητο το ενδιαφέρον του για την Ελλάδα κι όσα διάβασα σ’ αυτό το βιβλίο, με έπεισαν. Ξεχώρισε τελικά μ’ αυτό το έργο ο 28χρονος τότε καλλιτέχνης; Φυσικά. Αν και δέχτηκε σκληρή κριτική (έγινε λόγος για «σφαγή της ζωγραφικής»), για τον τρόπο που χρησιμοποίησε το χρώμα και δημιουργήθηκε σκάνδαλο, άνοιξε νέους ορίζοντες στη συγκεκριμένη τέχνη, το έργο του αγοράστηκε απ’ το κράτος (όπως άλλωστε συνέβη και με το «La Barque de Dante» που προηγήθηκε κι ήταν ο πρώτος του σημαντικός πίνακας) και πέτυχε να δημιουργηθεί συμπάθεια για τον επαναστατημένο λαό. Μιας κι ο ίδιος δεν είχε γνώση της χώρας συμβουλεύτηκε για να ζωγραφίσει τους ήρωές του, εκτός από εφημερίδες τόσο το έργο του C.E. Savary , «Lettres sur la Grèce –1788» αλλά κι αυτό του Rosset «Mœurs et coutumes turques et orientales -1790» κι είδε προσωπικά συλλογές ανατολίτικων αντικειμένων και κουστουμιών. Ο οριενταλισμός λοιπόν, δικαιολογείται.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix,»La Mort de Sardanapale» (1827) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Αρκετά έγραψα όμως για τη «Σφαγή της Χίου». Αν θέλετε άλλωστε να πληροφορηθείτε περισσότερα, δεν έχετε παρά ν’ ανατρέξετε στους συνδέσμους και να ξέρετε πως είναι απ’ τους πίνακες που το 2018 αποκαταστάθηκαν απ’ τους συντηρητές του Μουσείου κι έτσι έχει όλη τη ζωντάνια της στιγμής κατά την οποία παρουσιάστηκε. Θα το διαπιστώσετε όταν τον παρατηρήσετε από κοντά. Ας προχωρήσουμε λοιπόν τώρα μαζί, στον πίνακα που βλέπετε παραπάνω και τιτλοφορείται «Ο θάνατος του Σαρδανάπαλου» και με τον οποίο τα πράγματα δεν πήγαν καθόλου καλά. Τι έχω να σας γράψω γι’ αυτόν; Ότι ο Ντελακρουά υποτίθεται πως εμπνεύστηκε το θέμα του από τον Σαρδανάπαλο του Μπάιρον, το έργο δηλαδή όπου ο ποιητής μελετώντας ιστορικούς της αρχαιότητας (κυρίως το Διόδωρο της Σικελίας) διηγείται την ιστορία ενός έκφυλου Ασύρριου βασιλιά, που δεν έχει ταυτοποιηθεί με γνωστούς μονάρχες της εποχής κι ηττήθηκε κατά κράτος. Υπάρχει μια «αφήγηση» (δείτε εδώ τα προβληματικά σημεία) σχετικά με τη δολοφονία γυναικών, αλόγων κτλ που θυσιάστηκαν στην νεκρική πυρά αυτού του βασιλιά μαζί με το χρυσάφι, το ασήμι και τα βασιλικά του ενδύματα και παρουσιάζεται γλαφυρά στον πίνακα. Και τι να πρωτοπαρατηρήσεις σ’ αυτό το έργο; Πανδαιμόνιο φαντασίας. Εκπληκτικό πραγματικά. Χρώματα, σκιές, μορφές, χειρονομίες, λεπτομέρειες πλέριες. Μπορεί να υπερέβαλλε όπως λέγεται ο δημιουργός του με την τόση «φασαρία» αυτής της σκηνή, με τη δυναμικότητα και το πάθος που αποπνέει, θέλοντας να τονίσει το μέγεθος της καταστροφής, αλλά εγώ το λάτρεψα. Όχι πάντως και οι κριτικοί της εποχής του, μιας και απείχε απ’ τα θέματα και την ζωγραφική απόδοση που είχαν συνηθίσει, πράγμα που τον στεναχώρησε αρκετά, αφού το έργο καταδικάστηκε σχεδόν ομόφωνα στο Σαλόνι του 1827-1828 και θεωρήθηκε ότι σηματοδότησε το θάνατο (!) των Ρομαντικών. Λέγεται πως φαίνεται σ’ αυτό η επιρροή του Μαρκήσιου Ντε Σαντ κι οι βιογράφοι διατείνονται ότι ο Ντελακρουά δεν ήθελε να θυμάται αυτό το μοτίβο στην ενήλικη ζωή του. «Σαν να αποκάλυψε τα πιο μυστικά πάθη και τις φαντασιώσεις του μια φορά, για να τα κρύψει για πάντα μετά, από τα αδιάκριτα βλέμματα». Εξαιτίας αυτού του έργου έπεσε σε δυσμένεια και στερήθηκε όπως εξηγείται εδώ κρατικές παραγγελίες για τρία χρόνια.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, «Jeune orpheline au cimetière» (1824) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Για να πάμε σε κάτι διαφορετικό όμως. Σ’ ένα πίνακα πολύ αλλιώτικο, απ’ τους προηγούμενους, έτσι; Μια μόνο μορφή στο κέντρο, με παστέλ χρώματα, χωρίς εντάσεις, χωρίς πολλές και διασπαστικές λεπτομέρειες. Στη «Νεαρή ορφανή στο κοιμητήριο«, αυτό που δε βλέπουμε αλλά εκείνη το παρατηρεί δεξιά της και την εκπλήσσει, την αγχώνει, της δημιουργεί φόβο, είναι όλη η ουσία του πίνακα. Το απειλητικό μέλλον, ας πούμε, όπως αντικατοπτρίζεται στο βλέμμα της, μας έλκει. Όσο για την στάση του σώματος, αυτό το χέρι που φαίνεται ν’ αναπαύεται τόσο ήσυχα στο φόρεμά της, δε δημιουργεί μια εύλογη αντίθεση; Ή θα μπορούσε να δηλώνει την αδυναμία της νεαρής ορφανής σ’ ένα τοπίο που κυριαρχεί ο θάνατος; Πολλές εξηγήσεις υπάρχουν. Εμένα ας πούμε, μ’ έκανε να σκεφτώ τις προσωπικές απώλειες του Ντελακρουά που σε μερικά χρόνια (απ’ το 1805 ως το 1814) έχασε τον πατέρα, τον μεγαλύτερο αδερφό του Henri (είχε άλλα δύο αδέρφια) και τη μητέρα του, ήρθε αντιμέτωπος με οικονομικά προβλήματα, λέγεται πως έκανε το μοντέλο στον Théodore Géricault που ζωγράφιζε τότε το έργο «LeRadeau de la Méduse» παριστάνοντας έναν ετοιμοθάνατο κανίβαλο, κ.ο.κ. Η μοναξιά, η αβεβαιότητα, η ζωή που αλλάζει απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, όλ’ αυτά μοιάζει να τα διαπραγματεύεται ο δημιουργός με τους θεατές, με τους παρατηρητές του έργου, που θεωρείται προπαρασκευαστική μελέτη για τη «Σφαγή της Χίου» αλλά φυσικά μπορεί να ειδωθεί και ως αυτόνομο.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, «Jeune Tigre jouant avec sa mère» (1830) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Ας δούμε τώρα κι αυτό το έργο… Ο συγκεκριμένος πίνακας, είναι απ’ την περίοδο κατά την οποία ο Ντελακρουά ζωγράφιζε θέματα με ζώα και την προσοχή του τραβούσαν τίγρεις και λιοντάρια κυρίως. Λέγεται ότι ίσως να είχε ως μοντέλο γι’ αυτόν που βλέπετε εδώ τη γάτα του που απολάμβανε να την παρατηρεί, αν και είχε παρακολουθήσει σίγουρα τίγρεις στο Ζωολογικό κήπο του Παρισιού. Με τον τρόπο του αναπαριστούσε τ’ ανθρώπινα πάθη, αφού είχε γράψει ότι «οι άνθρωποι είναι τίγρεις και λύκοι που οδηγούνται να καταστρέφουν ο ένας τον άλλον«. Να κάνω όμως μια παρένθεση κάπου εδώ; Ν’ αναφέρω ακόμη μια φορά το πρόβλημα με τις φωτογραφίες που υπήρχε τότε στο Λούβρο, λόγω του πλήθους των επισκεπτών; Απ’ την τελευταία της ανάρτησης που θα δείτε παρακάτω, παίρνετε μια ιδέα. Ολόκληρα γκρουπ μπροστά στους πίνακες με τις/τους ξεναγούς τους που παρέμεναν φυσικά στο σημείο μέχρι να εξηγήσουν όσα ήθελαν, δε βοηθούσαν όσ@ θέλαμε να προσέξουμε κάποιες λεπτομέρειες με την ησυχία μας και φυσικά να κάνουμε μερικές λήψεις. Αν θέλετε να φωτογραφήσετε λοιπόν, όταν με το καλό βρεθείτε εκεί, υπολογίστε έξτρα χρόνο και πολλαπλές λήψεις. Όσο για μένα, στην καλύτερη περίπτωση μπορούσα να σταθώ για λίγο σε μιαν άκρη ή να βρεθώ απέναντι απ’ τα μεγάλα έργα. ‘Όλα δε γίνεται βέβαια να τα ‘χουμε σ’ αυτή τη ζωή, και σ’ ένα τέτοιο Μουσείο αναμενόμενο είναι να συμβαίνουν αυτά, οπότε… Αλλά, παρ’ όλα αυτά, ήταν ωραία που μπόρεσα να δω πίνακες όπως εκείνον που εμπνεύστηκε απ’ τη Θεία Κωμωδία του Δάντη για τον οποίο ήδη κάτι έγραψα («La Barque de Dante»), την «Είσοδο των Σταυροφόρων στην Κωνσταντινούπολη» («Entrée des Croisés à Constantinople»), κι άλλους, από κοντά.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix,»Etude de femme nue, couchée sur un divan, dit La Femme aux bas blancs» (1825-1830) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Έχω πάντως και φωτογραφίες που λόγω του φωτισμού δεν βγήκαν όπως θα τις ήθελα (δεν είμαι κι επαγγελματίας εξάλλου) όπως η σπουδή γυμνού που βλέπετε παραπάνω. Και μιας και αναφέρομαι στη φωτογραφία, δείτε εδώ τι εξηγείται για τον Ντελακρουά κι αυτή την -νέα τότε- τέχνη, που του είχε ελκύσει την προσοχή («Je regarde avec passion et sans fatigue ces photographies d’après des hommes nus, ce poème admirable, ce corps humain sur lequel j’apprends à lire et dont la vue m’en dit plus que les inventions des écrivassiers»), αλλά και την αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό. Οπωσδήποτε η σχέση του μ’ αυτήν ήταν πολύπλοκη, μιας κι απ’ τη μια ήταν ιδρυτικό μέλος της Ηλιογραφικής Εταιρείας κι απ’ την άλλη είχε ζητήσει απ’ τον Félix Nadar να καταστραφούν τόσο το αρνητικό όσο και οι εκτυπώσεις των δικών του πορτρέτων (κάτι που δεν συνέβη ευτυχώς). Όπως αποφαίνονται οι μελετητές, αυτό ίσως να ήταν απόρροια της γνώμης που είχε για την εικόνα του, μιας και κάποτε είχε γράψει ότι είδε τον εαυτό του στον καθρέφτη και σχεδόν φοβήθηκε την κακία των χαρακτηριστικών του ( «Je me vis dans une glace et je me fis presque peur de la méchanceté de mes traits… [les muses] ont été pires que des courtisanes»). Απ’ τις αναλύσεις πάντως που θα βρείτε στους συνδέσμους κι απ’ αυτήν την έκδοση μπορείτε να μάθετε περισσότερα -για να μην σταθώ άλλο στο θέμα- και θα καταλάβετε γιατί ζωγράφισε έτσι τα γυμνά και την τεχνική του.
Ferdinand Victor Eugène Delacroix, «La liberté guidant le peuple«, (1830) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο
Αυτός ο πίνακας βέβαια, όπου «Η Ελευθερία οδηγεί το λαό» και τον βλέπετε και στην πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης, είναι απ’ τους πιο εμβληματικούς του. Αν κι είχε υποστηριχθεί ότι η φιγούρα του άντρα με το καπέλο αντιστοιχεί στον ίδιο τον καλλιτέχνη, ο Alexandre Dumas (Αλέξανδρος Δουμάς) σε διάλεξή του απ’ το 1864 είχε αρνηθεί την παρουσία του Ντελακρουά στα γεγονότα των τελευταίων ημερών (γνωστά ως Les Trois Glorieuses), του Ιούλη του 1830, όταν ο Charles X προσπάθησε να περιορίσει την ελευθερία του λαού και ξέσπασαν ταραχές με αποτέλεσμα να υπάρχουν και πολλοί νεκροί. Κι ο ίδιος πάντως ο σπουδαίος ζωγράφος, έγραψε ότι «αν δε μπορώ ν’ αγωνιστώ για τη χώρα μου, τουλάχιστον θα ζωγραφίσω γι’ αυτήν…» Η φιγούρα της Ελευθερίας, που αποτελεί ακόμη σύμβολο της Γαλλικής Δημοκρατίας κι είναι γνωστή με το όνομα Μαριάν, λέγεται ότι θυμίζει αρχαία ελληνικά αγάλματα κι αποτίει φόρο τιμής στη δημοκρατία της Αρχαίας Ελλάδας. Όσ@ την πρωτοείδαν πάντως, όπως έμαθα από ‘δω, ξαφνιάστηκαν μιας και δεν ήταν στα πρότυπα του κάλλους που περίμεναν αυτό το τόσο μυώδες σώμα που τους θύμισε γυναίκα ψαρά ή πόρνη, επομένως οι γνώμες διίστανται. Ο σκούφος που φοράει αρχικά είχε πιο κόκκινο χρώμα, αλλά έχει γραφτεί ότι ο Ντελακρουά για πολιτικούς λόγους, το σκούρυνε. Τα ενδύματα τώρα όσων απεικονίζονται διαφέρουν, για να τονίζεται η συσπείρωση των διαφορετικών τάξεων εκείνες τις μέρες, σύμφωνα με όσα αναφέρονται σ’ αυτόν τον σύνδεσμο. Όσο για το μικρό αγόρι του πίνακα, δεν μπορεί να είναι ο «Gavroche» απ’ τους «Άθλιους» του Βίκτορος Ουγκώ αφού το βιβλίο δημοσιεύτηκε πάνω από είκοσι χρόνια μετά τη δημιουργία του πίνακα. Σ’ αυτόν πέρα απ’ την επιρροή του Ρούμπενς, οι κριτικοί κάνουν λόγο και για την επιδραση του Μιχαήλ Άγγελου (όσον αφορά το πλαστικό σθένος), αλλά και του Γκρος (εξαιτίας του τρόπου που απεικονίζονται τα πεσμένα νεκρά κορμιά του κάτω μέρους), όπως μπορείτε να διαβάσετε κι εδώ. Αν και το έργο αγοράστηκε αμέσως απ’ τον μονάρχη Louis-Philippe, επιστράφηκε στον δημιουργό του το 1832 μιας και τα μηνύματά του κρίθηκαν ως ιδιαιτέρως επικίνδυνα κι εκτέθηκε 16 χρόνια αργότερα.
Τέλος, σχετικά με την «Τρελή Γυναίκα», που λόγω ενασχόλησης με τα Ψ θέματα έψαξα την ιστορία της, έχει σημασία να διευκρινίσω ότι στην πραγματικότητα είναι μέρος της σπουδής του καλλιτέχνη για τον πίνακα «Η σφαγή της Χίου» κι εικονίζει μια ηλικιωμένη Ελληνίδα όπως εκείνος τη φαντάστηκε («Tête de vieille femme grecque, étude pour les Massacres de Scio»). Πιο σωστό τίτλο βρίσκω λοιπόν, προσωπικά, το «Κεφάλι γυναίκας» ακόμη κι αν θα μπορούσε από πόνο να τρελαθεί. Θα δείτε τους δύο πίνακες άλλωστε κι εσείς και θα καταλάβετε γιατί. Ολοκληρώνοντας, τη μεγάλη αυτή ανάρτηση, θα σας προτείνω ένα ακόμη άρθρο-αφιέρωμα στον Ντελακρουά που φωτίζει περισσότερο την σκοτεινή πλευρά του, μου άρεσε πολύ κι είναι αυτό, και μια σειρά βιβλίων για να δείτε ή να κατεβάσετε ελεύθερα κι είναι αυτά. Υπάρχουν πολλά ακόμη να διαβάσετε, για τη φιλία του με το Σοπέν, με τον Μποντλέρ, για τα τελευταία χρόνια της ζωής του και τη γυναίκα που τον συντρόφευε ως το τέλος, για τα δύο ταξίδια που πραγματοποίησε σε Λονδίνο και Αφρική, κ.α. Πιστεύω πάντως ότι για σήμερα, μάθατε ήδη αρκετά. Την επόμενη φορά, λοιπόν, θα συνεχίσω αυτή τη σειρά αναρτήσεων, δείχνοντάς σας άλλα έργα του Μουσείου. Εντωμεταξύ εσείς μπορείτε να δείτε έργα του που φιλοξενούνται στη χώρα μας και να πάρετε μια γεύση απ’ την έκθεση «Παρίσι- Αθήνα -η Γέννηση της σύγχρονης Ελλάδας 1675 – 1919» που εγκαινιάστηκε πριν λίγες μέρες.
(συνεχίζεται…)
*Όλες οι πηγές που χρησιμοποίησα αναφέρονται στους συνδέσμους της ανάρτησης κι όσο για τις φωτογραφίες, τραβήχτηκαν από μένα τον Ιούλιο του 2019 κι έχουν ανέβει στους προσωπικούς λογαριασμούς που διατηρώ στο flickr και στο Instagram
Με το να έχει γίνει θέμα αυτές τις μέρες η κλοπή κι η εύρεση των πινάκων του Πικάσο και του Μοντριάν, θυμήθηκα την συγκεκριμένη ταινία που σκηνοθέτησε ο Dan Friedkin το 2019 και σας την προτείνω.
Βασίζεται σε αληθινά γεγονότα, όπως τα κατέγραψε στο βιβλίο του ο Jonathan Lopez κι αφορά τον πιο διάσημο πλαστογράφο των τελευταίων αιώνων, τον Ολλανδό, Han Van Meegeren, που λεγόταν ότι κατάφερε να πουλήσει δήθεν πίνακα του Vermeer ακόμη και στον Hermann Goering. Συνακόλουθα βέβαια, μαθαίνουμε και κάποια πράγματα για όσα διαδραματίζονται στην αγορά έργων τέχνης.
Καθώς όμως η σχέση του Han Van Meegeren, με το ναζισμό ήταν περίπλοκη κι ο ίδιος αρκετά «σκοτεινή» προσωπικότητα, σας συνιστώ να διαβάσετε κι αυτή την συνέντευξη του Lopez, που έκανε εξαιρετική δουλειά ψάχνοντας τις πρωτότυπες πηγές της εποχής, ώστε να καταλάβετε που τελειώνει ο μύθος και που αρχίζει η αλήθεια. Το αμέσως καλύτερο βέβαια, είναι να διαβάσετε και το ίδιο το βιβλίο.
AIKATERINI TEMPELI 
.jpg){kind=link}
