Η αφίσα της έκθεσης, στην Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Την αφίσα που βλέπετε παραπάνω την πρόσεξα μια νύχτα του περασμένου Ιουλίου, σε μια μικρή πλατεία της Αρλ στη Νότια Γαλλία. Αφορούσε μια έκθεση, την παρακολούθηση της οποίας σαν εμπειρία τουλάχιστον, την έχουμε βιώσει με παρόμοιο τρόπο στην Ελλάδα, στο Μέγαρο Μουσικής, όσ@ βέβαια βρεθήκαμε εκεί.
Έληξε πρόσφατα κι έστω και μέσω του παραπάνω video ( κι αυτών που θα βρείτε εδώ κι εδώ) σκέφτηκα να τη μοιραστώ μαζί σας και να σας γράψω λίγα πράγματα πριν σας αφήσω να την απολαύσετε, μιας και περισσότερα αν θέλετε, μπορείτε να διαβάσετε στο επίσημο site. Η διάρκειά της λοιπόν ήταν 35 λεπτά και σε 1500 τ.μ. προβάλλονταν πάνω από 2000 εικόνες (κινούμενες) των πιο διάσημων ζωγραφικών έργων του Van Gogh, υπό τη συνοδεία μουσικής υπόκρουσης.
Είχε δοθεί μια έμφαση στα έργα που δημιούργησε όσο έζησε στην Αρλ, στο Παρίσι, αλλά και στην περίοδο που η Ιαπωνική Τέχνη τον γοήτευσε και τον επηρέασε. Οι θεατές ένιωθαν σαν να «ζούσαν» μέσ’ τους πίνακές του, σαν ν’ αποτελούσαν μέρος τους. Παρά το ότι θα δείτε την έκθεση απ’ την οθόνη σας, πιστεύω ότι οπωσδήποτε θα αποτελέσει αν μη τι άλλο ένα όμορφο και χαλαρωτικό διάλειμμα, απ’ την καθημερινότητά σας. Και σύντομα, θα σας γράψω κι άλλα για κείνον και για τη γυναίκα που συνήθως ξεχνάμε όσο τον θαυμάζουμε…
Ταξιδεύοντας στη Σερβία (και γενικότερα στις πρώην Γιουγκοσλαβικές χώρες) η αλήθεια είναι ότι δεν είναι και τόσο απίθανο να βρεθεί κανείς μπροστά σε κάποια προτομή του Τέσλα. Αλίμονο άλλωστε αν δεν τον τιμούσαν εκεί όπου και γεννήθηκε. Αλλά τον Δεκέμβριο που μόλις πέρασε, συνειδητοποίησα την έκταση του “φαινομένου”, ταξιδεύοντας στη Δυτική κυρίως Σερβία, κοντά στα σύνορα επομένως με τη Βοσνία, σ’ ένα συγκεκριμένο δηλαδή, κομμάτι της χώρας.
Beograd (φωτογραφία Νο 2: προσωπικό αρχείο)
Γι’ αυτό σκέφτηκα να κάνω αυτή την φωτογραφική ας πούμε, ανάρτηση, σήμερα που είναι κι η επέτειος του θανάτου του (πέθανε στη Νέα Υόρκη, το 1943) και θα τη συμπληρώσω μ’ όσες πληροφορίες από άλλες γειτονικές χώρες, θυμάμαι. Για τον Τέσλα δε νομίζω πως χρειάζεται να σας γράψω τώρα κάτι. Γνωρίζουμε πια το έργο του, θεωρώ, στην Ελλάδα και σ’ αυτό συνέβαλαν οπωσδήποτε και τα βιβλία του Γιώργου Στάμκου. Εδώ πάντως υπάρχει μια σχετική ανάρτηση που μπορείτε να συμβουλευτείτε, αν θέλετε να μάθετε περισσότερα ή αν οι πληροφορίες στο μυαλό σας είναι αποσπασματικές.
Küstendorf (φωτογραφία Νο 3: προσωπικό αρχείο)
Στο Βελιγράδι, το 2018, είχα ήδη τραβήξει μεταξύ άλλων τη φωτογραφία No 2 που βλέπετε παραπάνω, στο Μουσείο που είναι αφιερωμένο σε κείνον. Αυτή τη φορά πάντως, η πρώτη μας “συνάντηση” (αν εξαιρέσω τα χαρτονομίσματα των 100 δηναρίων που έχουν τη μορφή του), έγινε στο χωριό Κούστεντορφ (η σχετική ανάρτηση για το Küstendorf , είναι αυτή) του Εμίρ Κουστουρίτσα, όπου φυσικά και υπάρχει η οδός Νίκολα Τέσλα (φωτογραφία Νο 3).
Užice (φωτογραφία Νο 4: προσωπικό αρχείο)
Η δεύτερη, ήταν στην πόλη Ούζιτσε (Užice), έξω απ’ το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της περιοχής (φωτογραφία Νο 7), το πρώτο μάλιστα στη Σερβία, που κατασκευάστηκε με τις αρχές του Τέσλα για το εναλλασσόμενο ρεύμα. Πρόκειται για ένα πολύ όμορφο σημείο για βόλτα, απόλυτα προσβάσιμο ακόμη και σε άτομα με ειδικές ανάγκες, μιας και ο γυάλινος ανελκυστήρας του (φωτογραφία Νο 1) κατεβάζει τους επισκέπτες ως τις όχθες του ποταμού ή τους ανεβάζει αντίστοιχα στη γέφυρα απ’ όπου έχει κάποια/ος/ο τη δυνατότητα να δει μια πανοραμική άποψη της πόλης στη σκιά του τοπικού κάστρου και βέβαια την προτομή του Τέσλα απ’ την άλλη πλευρά (φωτογραφία Νο 4), έξω απ’ το εργοστάσιο που λειτουργεί ακόμη.
Višegrad (φωτογραφία Νο 5: προσωπικό αρχείο)
Η τρίτη ήταν στο έδαφος της Βοσνίας, δηλαδή στο Βίσεγκραντ (γνωστό μας απ’ το λογοτεχνικό έργο “Το γεφύρι του Δρίνου) έξω από ένα σχολείο (φωτογραφία Νο 5) καθόλου τυχαίο, αλλά άλλη φορά θα τα πούμε αυτά κι η τέταρτη στο Άντριτσγκραντ (φωτογραφία Νο 6), στην πόλη δηλαδή που είναι αφιερωμένη στον Ίβο Άντριτς που σχεδίασε ναι, πάλι, ο Εμίρ Κουστουρίτσα. Εφοσον έχει βραβευτεί για το σχεδιασμό του Κούστεντορφ, καλά κάνει κι αξιοποιεί κι αυτό το ταλέντο του.
Andrićgrad (φωτογραφία Νο 6: προσωπικό αρχείο)
Θα σας γράψω και για τις δύο πόλεις, κάποια στιγμή, ελπίζω σύντομα, μερικά πράγματα. Για την ώρα πάντως κρατήστε στο μυαλό σας ότι Βίσεγκραντ (Višegrad) και Άντριτσγκραντ (Andrićgrad), απέχουν μόλις μερικά ..λεπτά μεταξύ τους. Μπαίνοντας στο πρώτο, παίρνεις ένα μικρό δρόμο κι αμέσως φτάνεις στο δεύτερο. Τόσο απλά.
Užice (φωτογραφία Νο 1: προσωπικό αρχείο)
Για να επιστρέψω όμως στον Τέσλα και να κλείσω την ανάρτηση αυτή, θ’ αναφέρω πως πέρυσι το καλοκαίρι στην Κροατία, πέρασα πολύ κοντά από το Posedarje, αλλά δεν είχα τα χρονικά περιθώρια να επισκεφτώ τη γενέτειρά του. Που ξέρετε όμως; Μπορεί στο μέλλον. Κάτι μου λέει, πως θα τον “συναντήσω” κι άλλες φορές ακόμη.-
.
.
.
*Όλες οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από μένα κι έχουν ανέβει στους προσωπικούς μου λογαριασμούς σε instagram και flickr.
Küstendorf – Η πλατεία Νίκολα Τέσλα και στο βάθος η εκκλησία του Αγίου Σάββα (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Για να σας πάρω μαζί μου σήμερα, να επισκεφτούμε το χωριό του Κούστα, δηλαδή του Εμίρ Κουστουρίτσα, σκεφτείτε μόνο για λίγο, πως ξυπνάτε κάπου εκεί κοντά κι είναι η πρώτη νύχτα απ’ όταν φτάσατε στη Δυτική Σερβία που το πυκνό χιόνι της νύχτας έχει καλύψει σχεδόν τα πάντα. Αυτό συνέβη πραγματικά στη δική μου περίπτωση κι η αλήθεια είναι πως όταν χιονίζει στην Ελλάδα, σε πολλές περιοχές αυτό αντιμετωπίζεται σαν τόσο εξαιρετική κατάσταση (μιας και δεν είμαστε συνηθισμέν@ σε τετοια) που καλό είναι να μη βγεις απ’ το σπίτι σου. Το ίδιο σκέφτηκα κι εγώ λοιπόν. Ότι χάθηκε μάλλον η ευκαιρία αυτής της επίσκεψης και δεν μ’ άρεσε καθόλου η ιδέα.
Küstendorf – Η περιοχή κάτω απ’ την εκκλησία απ’ όπου περνάει η οδός Φ. Φελίνι (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Το διαθέσιμο αυτοκίνητο ήταν επιπλέον σχεδόν μη ορατό απ’ το χιόνι, όπως κι όλα τ’ άλλα εκεί γύρω, πράγμα που έκανε πιο αποτρεπτικό το εγχείρημα, αλλά βλέποντας με την παρέα μου από ένα μικρό ύψωμα πως φαινόταν να καθαρίζει το τοπίο σε πιο χαμηλό υψόμετρο από ‘κει που βρισκόμασταν, το τολμήσαμε. Εννοείται ότι τα εκχιονιστικά είχαν πιάσει δουλειά προφανώς απ’ τα χαράματα κι είχαν ρίξει ψιλό χαλίκι παντού, με αποτέλεσμα αν και το ύψος του χιονιού έφτανε και ξεπερνούσε κατά πολύ τους 30 πόντους, οι δρόμοι να είναι τόσο καθαροί ώστε να μην χρειαστεί καν να βάλουμε αλυσίδες στα λάστιχα.
Küstendorf – Κι ο Ντιέγκο Μαραντόνα τιμάται εδώ (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Είκοσι χιλιόμετρα και κάτι πιο κάτω λοιπόν απ’ τα 1200 μέτρα όπου και βρισκόμασταν εμείς, κοντά στα σύνορα με τη Βοσνία, βρήκαμε την πινακίδα που οδηγούσε στο χωριό του Κουστουρίτσα που οι ντόπιοι ονομάζουν Κούστεντορφ (Küstendorf). Λέγεται ότι η ονομασία βγαίνει απ’ το συνδυασμό του χαϊδευτικού του επιθέτου του (Kusta απ’ το Kusturica) και της γερμανικής λέξης «dorf» που σημαίνει χωριό. Στα γερμανικά πάντως η λέξη σημαίνει «παραθαλάσσιο χωριό», πράγμα που μοιάζει αστείο, έτσι όπως το βλέπετε περιτριγυρισμένο από βουνά. Τη δική του πόλη την έχασε στον πόλεμο, κι ήθελε να φτιάξει ένα άλλο μέρος να του τη θυμίζει όπως εξήγησε ήδη απ’ το 2004:
I lost my city [Sarajevo] during the war, now this is my home. I am finished with cities. I spent four years in New York, 10 in Paris, and I was in Belgrade for a while. To me now they are just airports. Cities are humiliating places to live, particularly in this part of the world (…)That is why I wished to build my own village. It bears a German name : Küstendorf. I will organize seminars there, for people who want to learn how to make cinema, concerts, ceramics, painting. It is the place where I will live and where some people will be able to come from time to time. There will be of course some other inhabitants who will work. I dream of an open place with cultural diversity which sets up against globalization…
Küstendorf – Στον πίνακα μια σκηνή απ’ την ταινία «Η ζωή είναι ένα θαύμα»(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Το ξύλινο αυτό παραδοσιακό χωριό με τα έντονα χρώματα στις πόρτες και τα παράθυρα, χτίστηκε εκείνη τη χρονιά (2004) λοιπόν, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας «Η ζωή είναι ένα θαύμα» (Život je čudo/ Живот је чудо), γι’ αυτό απεικονίζεται κι η σκηνή με το ζευγάρι στο ιπτάμενο κρεβάτι στη φωτογραφία που βλέπετε πιο πάνω. Ο βραβευμένος σκηνοθέτης πρόσεξε τον ηλιόλουστο λόφο στη Mokra Gora κι αποφάσισε να τον αξιοποιήσει. Η πινακίδα βέβαια το αναγράφει ως Mećavnik (που σημαίνει χιονοθύελλα) κι επίσης λέγεται Drvengrad (ξύλινο χωριό) και Sharingrad (πολύχρωμο χωριό).
Η είσοδος κοστίζει 5 ευρώ κατ’ άτομο και συναντήσαμε εκεί εκτός από λίγους ντόπιους επισκέπτες και κάποιες κοπέλες, τουρίστριες, απ’ την Κίνα. Προφανώς η φήμη του άξιου σκηνοθέτη και του χώρου αυτού έχει φτάσει πολύ μακριά. Το ξύλινο χωριό δεν ήταν χιονισμένο, αλλά η μουντή ατμόσφαιρα και το ψιλόβροχo με δυσκόλεψαν λίγο ομολογώ στις φωτογραφίες. Μικρό το “κακό” σαφώς, όμως έχει ένα νόημα να το αναφέρω. Φωτογράφισα αρκετά σημεία πάντως, όσο στο νου έπαιζαν σκηνές απ’ τις ταινίες του Κουστουρίτσα κι άκουγα γνωστές μελωδίες. Όπως θα δείτε κι εσείς οι μικροί δρόμοι του φέρουν τα ονόματα προσωπικοτήτων που θαυμάζει ο Κουστουρίτσα κι έχουν ιδιαίτερη σημασία για κείνον. Η πρώτη οδός ονομάζεται Οδός Ίβο Άντριτς και πολύ κοντά βρίσκεται η Οδός Νίκολα Τέσλα, Τσε Γκεβάρα, Νικίτα Μιχάλκοφ, αλλά κι αυτή που είναι αφιερωμένη στο Ντιέγκο Μαραντόνα.
Σε ορισμένα σημεία ολόκληροι τοίχοι φέρουν εικόνες (γκράφιτι) όπως π.χ. του Νικίτα Μιχάλκοφ, και η διακόσμηση τη στιγμή που πήγαμε εμείς ήταν Χριστουγεννιάτικη. Γιατί μπορεί ο Κουστουρίτσα να γεννήθηκε στη Βοσνία, στο Σεράγεβο, αλλά αποφάσισε το 2005 να βαφτιστεί χριστιανός. Πήρε λοιπόν το όνομα Nemanja Kusturica (Немања Кустурица) στο Μοναστήρι της Savina κοντά στο Herceg Novi, στο Μαυροβούνιο. Κι έτσι υπάρχει στο κέντρο του χωριού του ορθόδοξη Εκκλησία, αυτή του Αγίου Σάββα. Το πρότυπό του άλλωστε, για ολόκληρο αυτό το χώρο, αποτέλεσε το Σερβικό Μοναστήρι της Μονής Χιλανδαρίου που βρίσκεται στη Χερσόνησο του Άθω. Οι Σέρβοι Χριστούγεννα γιορτάζουν βέβαια στις 7 Ιανουαρίου, αλλά στολίζουν κι εκείνοι πολύ νωρίτερα, όπως κι εμείς. Το σκεπτικό του Κουστουρίτσα πάντως, σχετικά με την αλλαγή θρησκεύματος είναι αυτό:
My father was an atheist and he always described himself as a Serb. OK, maybe we were Muslim for 250 years, but we were Orthodox before that and deep down we were always Serbs, religion cannot change that. We only became Muslims to survive the Turks.
Küstendorf – Η εκκλησία του Αγίου Σάββα (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Το χωριό, ίσως να το γνωρίζετε ότι φιλοξενεί το ομότιτλο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Μουσικής (σε λίγες μέρες μάλιστα, δηλαδή στις 13 Ιανουαρίου αρχίζει το 13ο της ιστορίας του) και διαθέτει επίσης βιβλιοθήκη (Ivo Andrić Library), θέατρο, αμφιθέατρα, γκαλερί, γήπεδο τένις, θερμαινόμενη πισίνα, ζαχαροπλαστείο, «φυλακή» κ.α. Δεν επιτρέπονται εδώ χημικά επεξεργασμένα προϊόντα ή προϊόντα πολυεθνικών εταιρειών. Τα λαχανικά που καλλιεργούνται στην περιοχή και τα γαλακτοκομικά προϊόντα απ’ τις περίπου 20 αγελάδες που διαθέτει το χωριό, χρησιμοποιούνται στα εστιατόριά του, οπότε ποιος ο λόγος; Περισσότερα μπορείτε να μάθετε εξερευνώντας τους συνδέσμους ή και διαβάζοντας αυτό το βιβλίο, κι όταν θα πάτε, θα δείτε κι άλλα. Ως συνήθως δεν εξάντλησα το θέμα φωτογραφικά…
Η είσοδος του Hotel Dieu – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Τον περασμένο Ιούλιο βρέθηκα στο Γαλλικό Νότο. Και πιο συγκεκριμένα στην πόλη Arles, στο άσυλο της οποίας, δηλαδή στο Hotel Dieu, νοσηλεύτηκε ο Vincent Van Gogh μετά τον διαπληκτισμό του με τον Paul Gauguin τον Δεκέμβρη του 1888, κατά τη διάρκεια του οποίου έκοψε (;) μέρος του αριστερού λοβού του αυτιού του ή όλο το αριστερό αυτί σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες.
Φτάνοντας στο Hotel Dieu – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Εδώ υπάρχει μια διεξοδική ανάλυση των γεγονότων, που συμπεριλαμβάνει την άποψη του Gauguin, το τι έγραψαν οι εφημερίδες για το θέμα κ.α. κι εδώ θα βρείτε την παρουσίαση ενός βιβλίου που εστιάζει σε όλα όσα διαδραματίστηκαν στο Κίτρινο Σπίτι, απ’ την ώρα της άφιξης του Gauguin ως το περιστατικό.
Place Felix Ray – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Σ’ αυτή την ανάρτηση που μπορείτε να συμβουλευτείτε επίσης, σας είχα γράψει διεξοδικά όσα συνέβησαν στην πόλη, που οι τότε κάτοικοί της έφτασαν ως το σημείο να μαζέψουν υπογραφές ώστε να εγκλειστεί ο σπουδαίος καλλιτέχνης στο τοπικό άσυλο. Ο 24χρονος Jean-Félix Rey (που «δεν ήταν καν ακόμα γιατρός» όπως γράφει ο François-Bernard Michel), είχε αναλάβει τη θεραπεία του και σήμερα, φτάνοντας στο Hotel Dieu πρόσεξα το δικό του όνομα στο δρόμο.
Το ακριβές σημείο όπου ζωγράφισε ο Van Gogh τον γνωστό του πίνακα στο Hotel Dieu – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Περνώντας ακολούθως την παλιά πύλη, είδα τον κήπο και το κτίριο του παλιού ψυχιατρείου ακριβώς όπως τα ήξερα απ’ τον αντίστοιχο πίνακα του Van Gogh («Garten des Ηospitals in Arles», ο τίτλος του). Τον ζωγράφισε εδώ το 1889 και πραγματικά είναι δύσκολο να σας περιγράψω το συναίσθημα του να βλέπω ότι έβλεπε κι εκείνος, όντας στο ίδιο μέρος. Ο χρόνος έτσι κι αλλιώς μοιάζει να ‘χει σταματήσει στην Arles. Η πόλη έχει διατηρηθεί όπως ήταν παλιά κι οι σύγχρονοι απόγονοι όσων έβαλαν κάποτε στο περιθώριο τον τρελό κοκκινομάλλη, τον «fou roux», όπως αποκαλούσαν τον Van Gogh, του αποδίδουν πια τις πρέπουσες ..τιμές.
Ο κήπος του Hotel Dieu – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Εκείνος έμεινε στην Arles 15 μήνες και στο διάστημα αυτό έφτιαξε περίπου 200 πίνακες και περισσότερα από 100 σχέδια, σύμφωνα με το βιβλίο που μπορείτε να συμβουλευτείτε και να δείτε εδώ . Υπήρξε κάτι παραπάνω από παραγωγικός δηλαδή, αν και τον ταλάνιζαν τόσες οδύνες. Σε διάφορα σημεία της περιοχής που απεικόνισε στους πίνακές του υπάρχουν αντίγραφα των έργων του, ο «περίπατος Van Gogh» (το πέρασμα δηλαδή απ’ τα μέρη όπου έζησε και δημιούργησε) είναι εξαιρετικά δημοφιλής και βέβαια μπορείτε όταν βρεθείτε στην πόλη να περάσετε κάποιες ώρες και στο αντίστοιχο Le Cafe La Nuit, που φέρει τ’ όνομά του. Τα υπόλοιπα που αφορούν τη ζωή του, αξίζει να τ’ ανακαλύψετε μόνες, μόνοι, μόνα σας…
Le Cafe La Nuit – Arles (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
.
.
*Όλες οι φωτογραφίες της ανάρτησης τραβήχτηκαν από μένα κι έχουν ανέβει στο flickr και στο instagram αντίστοιχα. Σ’ αυτούς τους λογαριασμούς σταδιακά θα δείτε κι άλλες.
Το καλοκαίρι, μεταξύ άλλων, βρέθηκα και στην Τεργέστη. Μια πόλη πανέμορφη, με σπουδαία ιστορία, για όσ@ ασχολούμαστε με τα ζητήματα που αφορούν την ψυχική υγεία (κι όχι μόνο), αφού εκεί, στο τοπικό ψυχιατρείο (όπως και στο κοντινό της Gorizia), ο Franco Basaglia έκανε τη δική του επανάσταση.
Αν δεν θυμάστε τι συνέβη βέβαια ή δεν ξέρετε καν, σας προτείνω να διαβάσετε αυτή κι αυτή την ανάρτηση, που θα σας διευκολύνουν μιας και δεν θα γράψω πολλά σήμερα, εσκεμμένα. Πρόκειται να γίνει σύντομα μια εκδήλωση, στην οποία θα ειπωθούν από συναδέλφους περισσότερα και κρίνω σκόπιμο γι’ αυτό ακριβώς, να είμαι όσο το δυνατόν πιο φειδωλή.
Μιας κι είχα άλλα σχέδια, για να πω την αλήθεια, δεν σκόπευα να ξαναεπισκεφτώ το συγκεκριμένο χώρο, τον Ιούλιο που πήγα. Με κάποιες πόλεις άλλωστε έχω δύσκολη «σχέση» κι η Τεργέστη είναι μία απ’ αυτές. Αλλά σκέφτηκα ότι ήταν κρίμα να βρίσκομαι εκεί και να μην τραβήξω έστω λίγες φωτογραφίες για να τις μοιραστώ μαζί σας. Kι αυτό έκανα.
Σε καμία περίπτωση βέβαια, δεν εξάντλησα το «θέμα» μου φωτογραφικά, ώστε όταν με το καλό πάτε κι εσείς να μπορέσετε να δείτε κι άλλα πράγματα (όπως για παράδειγμα τα συνθήματα στους τοίχους, πρωτότυπα δημοσιεύματα κ.α). Το πιο χρήσιμο βέβαια, θα είναι να ξεναγηθείτε κιόλας στο σημερινό σύστημα υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αλλά αν δεν είναι εφικτό, θα γίνει κι η εκδήλωση που προανέφερα κι έτσι θα έχετε την ευκαιρία να μάθετε αρκετά πράγματα.
Το να βλέπω τα παλιά κλουβιά, τα σκουριασμένα κρεβάτια, το γαλάζιο άλογο (Marco Cavallo), να περιδιαβαίνω πάλι αυτούς τους δρόμους και να διαβάζω στίχους (όπως εκείνους του John Keats για την ομορφιά και την αλήθεια), κείμενα της τότε εποχής κ.α., μ’ έκαναν να σκεφτώ πολλά όχι μόνο για το παρελθόν αυτού του χώρου, αλλά και γενικότερα για το παρόν και το μέλλον της ψυχικής υγείας.
Πόσα πράγματα έγιναν δυνατά λόγω του Basaglia, αλλά και πόσα ακόμη απομένει να γίνουν απ’ τη στιγμή που οι καθηλώσεις, οι πάμπολλες ακούσιες νοσηλείες κι οι άθλιες συνθήκες σε πολλά ψυχιατρεία, καλά κρατούν στις μέρες μας. Αυτά υποθέτω όμως, ότι θα τα συζητήσουμε όλ@ μαζί. Και στο μέλλον, θα συμπληρωθεί κι αυτή η ανάρτηση. Το υπόσχομαι.-
ΥΓ: Όλες οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από μένα (Ιούλιος 2019) κι έχουν ανέβει ήδη στο flickr . Ορισμένες και στο instagram.
“Picasso et la Guerre”, Paris, (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Η επικαιρότητα καθορίζει σίγουρα κάποιες φορές τις επιλογές μας. Κι αυτή τη φορά λοιπόν, έτσι έγινε. Με το ενδιαφέρον πολλών από ‘μας στραμμένο στη Συρία, τη Χιλή, την Ισπανία και σ’ άλλα μέρη του πλανήτη όπου μαίνονται συγκρούσεις, παραμονές μιας εθνικής επετείου, η ανάρτηση που σκέφτηκα ν’ ανεβάσω αφορά τον πόλεμο.
Και πιο συγκεκριμένα τον τρόπο που τον απεικόνισε ο Picasso, μέσα απ’ τα έργα του. Τον περασμένο Ιούλιο βλέπετε, ολοκληρώθηκε μια σχετική έκθεση που είχε αρχίσει στις 5 Απριλίου στο Παρίσι κι ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Γιατί ενώ γνωρίζουμε την εμβληματική «Guernica», υπάρχουν κι άλλα, πολλά έργα του μεγάλου ζωγράφου που αγνοούμε. Έργα που είτε δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια πολέμων, είτε έχουν αντιπολεμικό χαρακτήρα (και τα περιστέρια βέβαια σ’ αυτά έχουν την τιμητική τους).
Η έκθεση έλαβε χώρα στο Musée de l’Armée, στον τρίτο όροφο και συμπεριελάμβανε περίπου 350 εκθέματα (απ’ το 1939 μέχρι το 1973). Ο τίτλος της στα γαλλικά ήταν “Picasso et la Guerre” κι αυτόν μετέφρασα για τη σημερινή ανάρτηση. Προσέλκυσε πλήθος κόσμου (αν και στο Παρίσι τελευταία είχαν γίνει κι άλλες εκθέσεις μ’ επίκεντρο τον ίδιο καλλιτέχνη) και θεωρήθηκε πολύ επιτυχημένη.
Ευτυχώς υπάρχει ένα πολύ καλό video απ’ το χώρο με τα συγκεκριμένα έργα κι έτσι θα χρησιμοποιήσω πολύ λίγες απ’ τις δικές μου φωτογραφίες κι αυτές κυρίως για να σας «ξεναγήσω» στους εξωτερικούς χώρους του Μουσείου.
Ο Pablo Picasso λοιπόν, υπήρξε πάντα ενεργός πολιτικά στην εποχή του και η έκθεση αυτή εκτός από πρωτότυπη ήταν και διδακτική, όσον αφορά το πώς οι καλλιτέχνες μπορούν να αλλάξουν τις νοοτροπίες των ανθρώπων.
Παρουσιάστηκαν σ’ αυτήν μεταξύ άλλων, σχέδια μεσαιωνικών στρατιωτών που σχεδίασε το 1895, όταν ήταν μόλις 14 ετών. Πρόκειται για σκίτσα με μελάνι σε χαρτί που αφορούν τη μάχη του Covadonga όπου το 718-722 μ.Χ. οι Μουσουλμάνοι απωθήθηκαν από την Asturia, στην πρώτη νίκη των Xριστιανών στην Ισπανία.
Αν και ποτέ δεν υπηρέτησε στο στρατό (απαλλάχτηκε μέσω μιας μεγάλης οικονομικής συνεισφοράς, με πρωτοβουλία ενός θείου του όπως διάβασα), ο σπουδαίος καλλιτέχνης έζησε τρεις μεγάλες συγκρούσεις, τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και τον Ισπανικό Εμφύλιο και απεικόνισε τον Πόλεμο της Κορέας, τον αγώνα για την Ανεξαρτησία της Αλγερίας καθώς και τον Ψυχρό Πόλεμο, μεταξύ άλλων, στα έργα του.
Όταν ξέσπασε ο Πρώτος Παγκόσμιος, ο Picasso άρχισε να αλληλογραφεί με τον ποιητή Guillaume Apollinaire ο οποίος είχε στρατολογηθεί και του έστειλε νέα από το μέτωπο. Οι επιστολές του δεύτερου (υπήρχαν στα εκθέματα) ήταν γεμάτες με πατριωτικά σχέδια και περιείχαν νέα των Braque, Derain, Cocteau, κ.α.
Πριν ζωγραφίσει τη «Guernica», το 1937, κατόπιν εντολής της δημοκρατικής κυβέρνησης του Francisco Largo Caballero για το ισπανικό περίπτερο της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού, είχε βέβαια κάνει κι άλλα σχετικά προσχέδια. Θα δείτε και στα link που συμβουλεύτηκα όπως αυτό άλλωστε, αρκετές φωτογραφίες των έργων του.
Όπως μπορείτε να μάθετε επίσης, αν διαβάσετε το βιβλίο του Michèle Cone, «Artists under Vichy» (Princeton University Press, 1992), ο Picasso βρισκόταν υπό τη διαρκή απειλή να συμπεριληφθεί στη λίστα των «εκφυλισμένων καλλιτεχνών» του καθεστώτος, κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Musée de l’Armée, Paris, (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Εργαζόταν στο στούντιο του στη rue des Grands Augustins και ήταν σχετικά ασφαλής λόγω της φήμης και της ευμάρειάς του, αλλά ανακρίθηκε επανειλημμένα κι εκφοβίστηκε από τους Ναζί ως Ισπανός πρόσφυγας. Ο Ισπανός Πρέσβης ζήτησε μάλιστα ρητά από τους Γερμανούς τότε, να του απαγορεύσουν να εκθέσει.
Του είχε δοθεί νωρίτερα η επιλογή, από τον Alfred Barr και την Επιτροπή Διάσωσης Έκτακτης Ανάγκης, να φύγει απ’ τη Γαλλία για τη Νέα Υόρκη μαζί με άλλους καλλιτέχνες, αλλά αρνήθηκε κι αυτό του έδωσε μεγάλο κύρος στα μάτια των ομοτέχνων του.
Περισσότερα στοιχεία για όσα αναφέρονται στον κατάλογο της έκθεσης που κυκλοφορεί (Gallimard, 2019) μπορείτε να διαβάσετε εδώ, αν γνωρίζετε γαλλικά.
L’ Hôtel National des Invalides, Cathédrale Saint-Louis des Invalides, Paris, (φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)
Με την ευκαιίρα ν’ αναφέρω, ότι το Musée de l’Armée, όπου και φιλοξενήθηκε η αυτή η έκθεση, διαθέτει έναν πολύ όμορφο κήπο κι αποτελεί μέρος του κτιριακού συγκροτήματος του L’ Hôtel national des Invalides, δηλαδή του Μεγάρου των Απομάχων που βρίσκεται στο 7ο διαμέρισμα του Παρισιού και ξεκίνησε να σχεδιάζεται την εποχή του Λουδοβίκου του 14ου. Στην εκκλησία μάλιστα του συγκροτήματος (Cathédrale Saint-Louis des Invalides), βρίσκεται ο τάφος του Μεγάλου Ναπολέοντα μαζί με άλλων επιφανών Γάλλων.
Έξω απ’ το συγκεκριμένο Μουσείο βέβαια (μπορείτε να επισκεφτείτε κι άλλα εκεί κι εννοώ ακριβώς στον ίδιο χώρο), στο πλάι της λεωφόρου, υπήρχε κι ένας άστεγος με τη σκηνή του. Περίεργο το πως «ξέφυγε» απ’ τους πάνοπλους οπλισμένους στρατιώτες που περιπολούν παντού στο Παρίσι και τους άλλους τόσους αστυνομικούς. Μου έκανε εντύπωση η κατάλευκη δαντέλα με την οποία είχε στολίσει τις εξαιρετικά φροντισμένες γλάστρες του. Τα δύο πρόσωπα μιας πόλης…
Αν το σκεφτείτε εξάλλου, τα θύματα των ποικίλλων πολέμων (συμπεριλαμβάνω και τους οικονομικούς φυσικά), είναι μπροστά στα μάτια μας κάθε μέρα κι ας μη θέλουμε κάποιες φορές, να τα δούμε. Αλλά…
