Μικρή ξενάγηση στο Μουσείο του Λούβρου: Degas, Ingres, Scheffer – Μέρος V

Edgar Degas, «La sortie de bain«, (1846) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο

Πέρασαν μήνες απ’ την τελευταία φορά που έγραψα για το Λούβρο. Καιρός είναι λοιπόν, να συνεχίσουμε σήμερα τη νοερή βόλτα μας στο Μουσείο. Η πρώτη μας στάση θα γίνει στο έργο του Edgar Degas, «La sortie de bain» που βλέπετε παραπάνω και βασίστηκε σε παρόμοιο που βρίσκεται στην Tate Gallery στο Λονδίνο και τιτλοφορείται «Femme au tub» (1883). Παρατηρώντας τα δύο έργα θα καταλάβετε και τις διαφορές. Η γυναικεία φιγούρα σ’ αυτό το παστέλ, σχεδιάζεται με πιο ασαφή χαρακτηριστικά και δε διακρίνεται το πρόσωπό της. Το μπάνιο των γυναικών, όπως άλλωστε και το μπαλέτο, ήταν απ’ τα αγαπημένα θέματα του καλλιτέχνη και περισσότερα σχέδια και σχετικούς πίνακες, μπορείτε να δείτε, αν ενδιαφέρεστε, εδώ. Ο τόμος είναι διαθέσιμος για ανάγνωση ή και δωρεάν λήψη.

Jean Auguste Dominique Ingres. «La grande odalisque» (1814) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο

Ο πίνακας, τώρα, με τον τίτλο «Grande Odalisque», επίσης γνωστός κι ως «’Une Odalisque ή La Grande Odalisque», όπως αναφέρεται εδώ «ολοκληρώθηκε το 1814 κι είναι μια ελαιογραφία του Jean Auguste Dominique Ingres που απεικονίζει μια οδαλίσκη ή παλλακίδα. Ο πίνακας παραγγέλθηκε από την αδελφή του Ναπολέοντα, τη βασίλισσα Καρολίνα Μουράτ της Νάπολης. Ο Ingres άντλησε την έμπνευσή του από έργα όπως η «Αφροδίτη της Δρέσδης» του Τζορτζιόνε και η «Αφροδίτη του Ουρμπίνο» του Τιτσιάνου, αν και η πραγματική στάση μιας ξαπλωμένης φιγούρας που κοιτάζει πίσω πάνω από τον ώμο της προέρχεται απευθείας από το «Πορτρέτο της Μαντάμ Ρεκαμιέ» του 1809 του Jacques-Louis David. Το μικρό κεφάλι, τα επιμήκη άκρα και ο ψυχρός χρωματικός συνδυασμός αποκαλύπτουν επιρροές από μανιεριστές όπως ο Parmigianino, του οποίου η «Madonna» με το μακρύ λαιμό ήταν επίσης γνωστή για την ανατομική της παραμόρφωση».

Είναι απ’ τους πίνακες που φωτογράφησα εξαιρετικά δύσκολα, λόγω του πλήθους που συγκεντρώνεται μπροστά του κι απ’ αυτούς που στο πωλητήριο θα δείτε σε πάμπολλα αντίγραφα σε διάφορα είδη. «Όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Σαλόνι του 1819, ένας κριτικός παρατήρησε ότι το έργο δεν είχε «ούτε κόκαλα ούτε μυς, ούτε αίμα, ούτε ζωή…» Αυτό απηχούσε τη γενική άποψη ότι ο Ingres (σημ: που μάς είναι κυρίως γνωστός από πορτρέτα), είχε αγνοήσει τον ανατομικό ρεαλισμό. Αντίθετα, ο καλλιτέχνης προτιμούσε τις μακριές γραμμές για να μεταδώσει την καμπυλότητα και τον αισθησιασμό, καθώς και το άφθονο ομοιόμορφο φως για να μειώσει την ένταση. Ο Ingres συνέχισε να δέχεται επιθέσεις για το έργο του μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1820». Παρ’ όλα αυτά, είναι μέχρι σήμερα, το πιο διάσημο απ’ όσα φιλοτέχνησε.

Ary Scheffer, «Francesca da Rimini and Paolo Malatesta Appraised by Dante and Virgil» (1855) – Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο

Κι αυτός ο πίνακας, που βλέπετε τελευταίο, είναι απ’ τους πρώτους που εγώ θέλησα να δω στο Λούβρο, μιας και το θέμα του σχετίζεται με τη «Θεία Κωμωδία». Στην πραγματικότητα υπάρχουν έξι παρόμοιοι που φιλοτέχνησε ο Ary Scheffer (εξέχων φιλέλληνας κι απ’ τους εκπροσώπους της ρομαντικής σχολής), κι όλοι τους απεικονίζουν μια σκηνή από την «Κόλαση», με τον Δάντη και τον Βιργίλιο στη σκιά προς τα δεξιά να βλέπουν τους δολοφονημένους εραστές Francesca da Rimini και Paolo Malatesta. «Ο πατέρας της Φραντζέσκας Ντα Ρίμινι την είχε αναγκάσει να παντρευτεί τον κουτσό Τζιοβάνι Μαλατέστα για πολιτικούς λόγους, αλλά εκείνη ερωτεύτηκε τον αδερφό του Τζιοβάνι, Πάολο. Το ζευγάρι συνέχισε να διατηρεί ερωτική σχέση για πολλά χρόνια, αλλά όταν ο Τζιοβάνι τους έπιασε να φιλιούνται, τους σκότωσε με το σπαθί του. Ο πίνακας δείχνει μια πληγή στο στήθος του Paolo και στην πλάτη της Francesca λόγω του μαχαιρώματος του», όπως εξηγείται εδώ. Ο πίνακας που εκτίθεται σήμερα στο Λούβρο είναι η τρίτη εκδοχή του ίδιου θέματος κι αποκτήθηκε το 1900 από την περιουσία της αδερφής του καλλιτέχνη, Cornélia Scheffer. Ο πρώτος μ’ αυτό το θέμα, παρουσιάστηκε στο Σαλόνι του 1822, αλλά επισκιάστηκε από εκείνον του Ντελακρουά που επίσης είχε στο κέντρο του τον πατέρα της Ιταλικής γλώσσας και ποίησης.

(συνεχίζεται…)

*Όλες οι πηγές που χρησιμοποίησα αναφέρονται στους συνδέσμους της ανάρτησης κι όσο για τις φωτογραφίες, τραβήχτηκαν από μένα τον Ιούλιο του 2019 κι έχουν ανέβει στους προσωπικούς λογαριασμούς που διατηρώ στο flickr και στο Instagram

700 χρόνια απ’ το θάνατο του Δάντη: Η επιρροή του στη σύγχρονη κουλτούρα – Μέρος ΙV

Έργο του Sandro Botticelli

Το τελευταίο μέρος του αφιερώματος στην επιρροή του Δάντη στη σύγχρονη κουλτούρα, είναι αυτό που διαβάζετε σήμερα. Δύο μήνες περίπου μετά απ’ την τελευταία σχετική ανάρτηση, θα δούμε μαζί πως επηρέασε τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τη χαρακτική (κι όχι μόνο) τόσο η φιγούρα του μεγάλου Φλορεντινού, όσο και το έργο του. Κι ως συνήθως θα πάμε πρώτα πίσω στο χρόνο. Ένα από τα πιο γνωστά πρόσωπα του Dante Alighieri, λοιπόν, είναι το πορτρέτο που ζωγράφισε ο Andrea del Castagno στα μέσα του 15ου αιώνα και φυλάσσεται στη Γκαλερί Uffizi (αποκαταστάθηκε μάλιστα πρόσφατα). Το πιο διάσημο πάντως, είναι αυτό του Domenico di Michelino απ’ το μακρινό 1465. Το συγκεκριμένο πορτρέτο υπάρχει στον Καθεδρικό Ναό της Φλωρεντίας, Santa Maria del Fiore και τον απεικονίζει να κρατάει τη «Θεία Κωμωδία» και πίσω του να φαίνεται η Κόλαση κι η γενέθλια πόλη. Το πορτρέτο του Bargello ωστόσο, είναι στην πραγματικότητα το παλαιότερο, αλλά αυτό στο Palazzo dell’Arte dei Giudici είναι το μόνο που σίγουρα θεωρείται αυθεντικό. Έτσι, τα χαρακτηριστικά του Δάντη σε αυτήν την τοιχογραφία είναι πιθανώς, τα πιο κοντινά στην αληθινή του μορφή.

Έργο του Andrea del Castagno.

Πέρα όμως απ’ όσους φιλοτέχνησαν πορτρέτα του, υπήρξαν κι άλλοι καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με ‘κείνον και το έργο του. Ο Sandro Botticelli, o William Blake, o Salvador Dali, o Eugène Delacroix, ο Giotto, o Robert Rauschenberg, o Mœbius, o Lorenzo Valles, o Dante Gabriel Rossetti, είναι μερικοί απ’ αυτούς. Ο Gustave Doré επίσης, που ήταν μόλις 23 χρόνων το 1855, όταν αποφάσισε ν’ ασχοληθεί με την εικονογράφηση της «Θείας Κωμωδίας» και να δημιουργήσει μια σειρά χαρακτικών για μια πολυτελή έκδοση που πλήρωσε με δικά του έξοδα και η οποία κυκλοφόρησε το 1861. Κι από τότε έγιναν κι άλλες επανεκδόσεις. Πρόκειται οπωσδήποτε για εμβληματικό έργο και δεν είναι τυχαίο που ακόμη εμπνέει και συζητιέται.

Έργο του Gustave Doré

Έκτοτε, γενικότερα, παγκόσμια δημιουργούνται έργα καλλιτεχνών με αφορμή τη «Θεία Κωμωδία», που δίνει ζωή σε στιλιστικά ρεύματα και τάσεις κι η επέτειος των 700 χρόνων απ’ το θάνατό του Δάντη, έδωσε επιπλέον κίνητρα. Φυσικά, στην Ιταλία, έγιναν το 2021 οι περισσότερες αφιερωματικές εκδηλώσεις. Κάποιες μάλιστα συνεχίζονται και θα συνεχιστούν όχι μόνο το 2022 όπως για παράδειγμα στη Ρώμη, αλλά κι ως τη συμπλήρωση των 800 χρόνων απ’ το θάνατό του, όπως για παράδειγμα στη Ravenna, όπου βρίσκεται ο τάφος του. Ενδεικτικά αναφέρω ότι απ’ τις 7 Μαΐου έως τις 3 Οκτωβρίου, έγινε η ακόλουθη έκθεση στη Βερόνα, στην Galleria d’Arte Moderna Achille Forti di Palazzo della Ragione (GAM). Περιστράφηκε γύρω από δύο βασικές θεματικές ενότητες: η πρώτη αφορούσε τη σχέση μεταξύ του Δάντη και της Βερόνας του Cangrande και την επακόλουθη αναβίωση του 19ου αιώνα κι η δεύτερη τη σχέση του με τον σαιξπηρικό μύθο του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας (αναφέρθηκα σε προηγούμενη ανάρτηση σ’ αυτό το θέμα, γι’ αυτό κι επιλέγω ν’ ασχοληθώ περισσότερο με τα τεκταινόμενα εκεί).

Όπως θα δείτε στο video, εκτός από πίνακες, υπήρχαν γλυπτά, χαρακτικά, αλλά και βιβλία με υπέροχη εικονογράφηση κι άλλα εκθέματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη GAM, φιλοξενείται ως τις 31 Δεκεμβρίου κι η έκθεση «La mano che crea. La galleria pubblica di Ugo Zannoni», αφιερωμένη στον γλύπτη Ugo Zannoni, που έφτιαξε το άγαλμα του Δάντη στην Piazza dei Signori . Το άγαλμα φιλοτεχνήθηκε το 1865 από τον νεαρό τότε, γλύπτη, ο οποίος κέρδισε τον διαγωνισμό που έγινε με την ευκαιρία των εορτασμών της έκτης εκατονταετηρίδας από τη γέννηση του ποιητή και εγκαινιάστηκε στις τέσσερις το πρωί τη νύχτα μεταξύ 13 και 14 Μαΐου εκείνου του έτους, προκειμένου ν’ αποφευχθεί η αντίδραση των Αυστριακών (τότε υπευθύνων της πόλης), που είδαν στο μνημείο τη συμβολική αξία της ιταλικότητας και την ελευθερία από τους ξένους. Πριν λίγο καιρό αποκαταστάθηκε κι αυτό.

(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)

Σημαντικότατη φυσικά είναι κι η προσπάθεια του Timothy Schmalz στις μέρες μας (ξεκίνησε απ’ το 2020), να σμιλέψει καθένα από τα 300 κάντο του Δάντη. Και σ’ αυτό το μωσαϊκό μπορείτε να δείτε πλήθος έργων καλλιτεχνών του σήμερα, που έχουν εκείνον και το έργο του ως έμπνευσή τους. Πίνακες ορισμένων άλλων, όπως δηλαδή του Paolo Barbieri, της Monika Beisner, του Mimmo Paladino του Tom Phillips και του Emiliano Ponzi συμπεριελάμβανε αυτή η έκθεση. Μέχρι τις 8 Ιανουαρίου 2022, επίσης, θα λειτουργεί στην Modena, στην Biblioteca Estense Universitaria, μια έκθεση που δείχνει τους διαφορετικούς τρόπους εικονογράφησης του μεγάλου Φλορεντινού στους περασμένους αιώνες και μια ιδέα για τα ντοκουμέντα που φιλοξενεί, μπορείτε να πάρετε απ’ αυτό το video. Εδώ, θα μπορέσετε να δείτε κάποιες σελίδες απ’ το Ψηφιακό Αρχείο των Πρώτων Εικονογραφημένων Εκδόσεων της Θείας Κωμωδίας του Δάντη (1487-1568) κι από εδώ θα μπορέσετε να εξερευνήστε μια νέα ψηφιακή βάση δεδομένων, που συλλέγει επτά αιώνες τέχνης εμπνευσμένης από το ίδιο έργο. Έχει γίνει εκπληκτική δουλειά, όπως θα διαπιστώσετε κι αντιστοίχηση στίχων (τους ακούτε πατώντας στα ανάλογα σημεία) κι έργων τέχνης.

Έργο του Tom Phillips

Στη χώρα μας, για να ‘ρθουμε και στα δικά μας, τέλη Σεπτέμβρη εγκαινιάστηκε μια έκθεση, που διήρκεσε ως τα τέλη περίπου του Οκτώβρη, με την οργανωτική επιμέλεια του Κωνσταντίνου Μούσσα. Διοργανώθηκε απ’ την Πρεσβεία της Ιταλίας στην Αθήνα και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, με αφορμή τα 700 χρόνια από τον θάνατο του Δάντη και υλοποιήθηκε με τη συμμετοχή δεκαεννιά Ιταλών και Ελλήνων καλλιτεχνών (συμμετείχαν με πρωτότυπα έργα τους εμπνευσμένα από τη «Θεία Κωμωδία»). Κι αν δεν το ξέρετε στην Πάτρα υπάρχει μια μεγάλη τοιχογραφία με θέμα εκείνον σε δρόμο της πόλης. Τη δημιούργησε ο Ουκρανός Alex Maksiov που ήρθε στην Ελλάδα γι’ αυτό το σκοπό. Κάπου εδώ όμως, ολοκληρώνεται αυτή η σειρά των αναρτήσεων που ήδη έχει αναθεωρηθεί στο σύνολό της και προφανώς θα συμπληρωθεί και στο μέλλον. Όρεξη να ‘χετε δηλαδή, να διαβάζεται για κείνον, που ως φαίνεται θα μας επηρεάζει εις τους αιώνες των αιώνων…

700 χρόνια απ’ το θάνατο του Δάντη: Η επιρροή του στη σύγχρονη κουλτούρα – Μέρος ΙIΙ

Κι αφού αναφέρθηκα στις προηγούμενες αναρτήσεις στην επιρροή του Υπέρτατου Ποιητή στη λογοτεχνία και τη μουσική, για να δούμε τι γίνεται στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο σήμερα, ξεκινώντας από έναν αιώνα περίπου πριν. Η πιο παλιά ταινία λοιπόν, που βασίζεται σε έργο του είναι αυτή του 1911 που μπορείτε να δείτε κι εσείς ολόκληρη παραπάνω (οι επεξηγηματικές εμβόλιμες κάρτες με τους διαλόγους έχουν αγγλική μετάφραση). Απίστευτα καλή παραγωγή για την εποχή της, με ειδικά εφέ, αξιοποίησε τα γνωστά χαρακτικά του Gustave Doré στην αναπαραγωγή των σκηνών, κτλ. Ήταν βουβή βέβαια, βασίστηκε στην Κόλαση της Θείας Κωμωδίας, χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί κι αποτέλεσε την πρώτη ιταλική ταινία μεγάλου μήκους. Έκανε παγκόσμια επιτυχία, προκάλεσε εξαιτίας του γυμνού κι έδωσε αφορμή στους ιδιοκτήτες των θεάτρων ν’ αυξήσουν τις τιμές των εισιτηρίων.

Οι σκηνές απ’ αυτή την ταινία επαναχρησιμοποιήθηκαν μάλιστα αργότερα, σε μια αμερικανική του 1936, τη Hell-O-Vision και σε μια ακόμη του 1944 που είχε τίτλο Go Down, Death! και προοριζόταν ειδικά για Αφρο-αμερικανικό κοινό (πατώντας στον σύνδεσμο του τίτλου, μπορείτε να τη δείτε κι εσείς ολόκληρη ή να εστιάσετε σε μερικές σκηνές π.χ. μετά το 51ο λεπτό). Απ’ το 1907 πάντως, έχουμε ταινία που αφορά ηρωίδα του Δάντη (που βρίσκουμε και στην όπερα). Ήταν αμερικανική, τιτλοφορούνταν Francesca da Rimini, διαρκούσε 16 λεπτά και την σκηνοθεσία είχε κάνει ο William V. Ranous. Πρωταγωνίστρια ήταν η Florence Turner. Η ταινία είναι γνωστή και με τον τίτλο Τα δύο αδέρφια. Έκτοτε, με το πέρασμα του χρόνου, πολλοί σκηνοθέτες βρήκαν την έμπνευσή τους στα έργα του Δάντη, αν κι η Κόλαση, η αλήθεια είναι ότι ασκούσε πάντα μεγαλύτερη έλξη. Μια σχολαστική καταγραφή όλων των ταινιών θα βρείτε εδώ. Η πιο πρόσφατη πάντως είναι αυτή του Alessio Nencioni που τιτλοφορείται Go Dante Go Go Go κι είναι μια εναλλακτική κωμωδία με πρωταγωνιστή έναν νεαρό και άθλιο σκηνοθέτη, ο οποίος αποφασίζει να συμμετάσχει σε διαγωνισμό ταινιών μικρού μήκους, με την τρελή πρόθεση να ολοκληρώσει δέκα ταινίες μικρού μήκους (μία ανά είδος ταινίας) σε λιγότερο από ένα μήνα

Και στη μικρή οθόνη βέβαια, βρίσκουμε παραγωγές για το Δάντη και κάποιες απ’ αυτές είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, όπως αυτή του RAI Tre, Vita di Dante, τα τρία μέρη της οποίας θα τα βρείτε στο site της (εδώ το δεύτερο κι εδώ το τρίτο). Πολύ αξιόλογη ήταν κι η δουλειά που έκανε ο Peter Greenaway το 1989, στη Μεγάλη Βρετανία (A Tv Dante: The Inferno Cantos I-VIII ), όταν συνεργάστηκε με τον καλλιτέχνη Tom Phillips για να μετατρέψει τα πρώτα οκτώ Κάντος της Κόλασης σε παράσταση βίντεο, συμπληρωμένα με σημειώσεις στην οθόνη των Phillips, David Attenborough και άλλων. Συμπληρωματικό στο έργο των Greenaway και Phillips είναι αυτό του Raul Ruiz που το 1991 παρουσίασε στη μικρή οθόνη στα πλαίσια πάντα του ίδιου προγράμματος (A Tv Dante: The Inferno Cantors IX-XIV), τα υπόλοιπα κάντος, τοποθετώντας τη δράση στη Χιλή, όταν η χώρα βρισκόταν υπό τη δικτατορία του στρατηγού Augusto Pinochet. «Η κόλαση χαρακτηρίζεται από μορφές βίας, βασανιστηρίων και τιμωριών, τυπικές για αυτό το καθεστώς, αλλά κοινές σε άλλα μέρη όπου δικτάτορες, ολιγαρχίες, αιρέσεις ασκούν ακατάλληλα την εξουσία«, όπως αναφέρεται εδώ.

Για να δούμε τώρα ποια ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε σε θεατρική σκηνή η ποίηση του Δάντη…. Σύμφωνα λοιπόν με τις πηγές που συμβουλεύτηκα ο Ιταλός ηθοποιός Gustavo Modena, εξόριστος για πολιτικούς λόγους στην Αγγλία, έπαιξε στο Queen’s Theatre στο Λονδίνο το 1839, συνοδεία μουσικής, αποσπάσματα του έργου του. Αναμφίβολα δεν ήταν τυχαία η επιλογή του. Άνοιξε έτσι ο δρόμος κι άλλοι ηθοποιοί μετέπειτα και φυσικά σκηνοθέτες, ασχολήθηκαν με το έργο του Δάντη. Σαν χαρακτήρας πάντως ο Υπέρτατος Ποιητής εμφανίστηκε παραδόξως πρώτη φορά στο γερμανικό θέατρο. Και συγκεκριμένα στο σατιρικό-φανταστικό δράμα του Ludwig Tieck, που είχε τον τίτλο Prinz Zerbino oder Die Reise nach dem guten Geschmack (Jena 1799). Παιζόταν λοιπόν εντός κι εκτός Ιταλίας, όπως για παράδειγμα στο Graz το 1826, που ανέβασε σχετική παράσταση ο Ignazio Kohlmann, αλλά και στην Copenaghen το 1852, όταν ο Δανός C. Kurt Molbech εμπνεύστηκε ένα έργο που λίγη σχέση είχε με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα κι αυτό είναι κάτι που δεν συνέβαινε σπάνια έκτοτε. Περισσότερες λεπτομέρειες, για την ιστορική αναδρομή των παραστάσεων του εξωτερικού μπορείτε να βρείτε εδώ και μία απ’ τις πιο πρόσφατες που βασίστηκαν στη Θεία Κωμωδία ήταν το χοροθέατρο της Ester Ambrosino που συνεργάστηκε με τον συνθέτη Michael Krause κι επεξεργάστηκε τις εντυπωσιακές εικόνες της ενώνοντάς τες σ’ ένα μίγμα χορού, δράματος, τραγουδιού και video art, συνοδευόμενης από τη Staatskapelle Weimar. Ξεχωριστές κάθε φορά είναι κι οι παραστάσεις του Romeo Castelucci και αν παρακολουθήσετε για λίγα λεπτά τα video του, θα καταλάβετε γιατί. Να πάμε όμως και στα δικά μας σιγά σιγά…

Φυσικά και το ελληνικό θέατρο έχει ασχοληθεί με την παρακαταθήκη του Δάντη. Κι επειδή ένα τέτοιο θέμα θα μπορούσε ν’ αποτελέσει ολόκληρη διατριβή όπως καταλαβαίνετε, ενδεικτικά μόνο θα σας γράψω κάποιες πληροφορίες. Μελετώντας για παράδειγμα το βιβλίο του Γιάννη Σιδέρη, «Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου 1794-1944» (εκδόσεις «Καστανιώτη», 2000), έμαθα ότι στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη υπήρχε παράσταση με τον τίτλο της ηρωίδας του Δάντη «Φραντζέσκα Ντά Ρίμινι» (σε μετάφραση Γ. Τσοκοπούλου) ήδη απ’ τις 11 του Οκτώβρη του 1914, η οποία επαναλαμβανόταν και τα χρόνια που ακολούθησαν. Έκτοτε κι άλλοι θίασοι και θεατρικές ομάδες ασχολήθηκαν με τη Θεία Κωμωδία (δε θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς, αφού είναι γνωστή η σχέση του Δάντη με την αρχαίο ελληνικό πολιτισμό) και φυσικά δεν έλειψαν και τα μεγάλα ονόματα απ’ το εξωτερικό που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, δίνοντας τις δικές τους παραστάσεις, όπως ο Roberto Benigni στην Πάτρα και στην Αθήνα, ο Castelucci που προαναφέρθηκε κ.α. Μια απ’ τις πιο πρόσφατες πάντως, είναι αυτή της ομάδα Vasistas σε σκηνοθεσία Αργυρούς Χιώτη, που μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη παρακάτω.

Κι η ιστορία συνεχίζεται, αφού το 2022 θα κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους η νέα ταινία του Pupi Avati, που φυσικά θα έχει ως θέμα της την ιστορία του Δάντη και πρωταγωνιστή της τον Giovanni Boccaccio (που θα τον υποδυθεί ο Sergio Castellitto), τον πρώτο δηλαδή βιογράφο του Υπέρτατου Ποιητή. Η ταινία παρακολουθεί το Boccaccio να ασχολείται με τη σύνταξη του «Trattatello in Laude» του Δάντη και, ενώ γράφει, επαναλαμβάνει τη ζωή του πατέρα της ιταλικής γλώσσας, εστιάζοντας στα γεγονότα που σημάδεψαν περισσότερο την ύπαρξή του. Την αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον, όπως άλλωστε και το ντοκιμαντέρ «Dante, l’esilio di un poeta«, του Ιταλού σκηνοθέτη Fabrizio Bancale( πρόκειται για παραγωγή της Εταιρείας Dante Alighieri), που παρακολουθεί την ταραγμένη ιστορία της εξορίας του.

(συνεχίζεται εδώ)

«Ο Δάντης στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία» : Ημερίδα στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αθήνας – Πέμπτη 30 Σεπτεμβρίου 2019, στις 10.00 π.μ.

Ο ΔΑΝΤΗΣ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

30 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2021, ΙΤΑΛΙΚΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΠΑΤΗΣΙΩΝ 47

Υπεύθυνη Καθ. Χρύσα Δαμιανάκη, Πανεπιστήμιο του Σαλέντο

Η Ημερίδα που διοργανώνεται στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου «Ο Δάντης και η Ελλάδα» κι είναι αφιερωμένη στον μεγάλο Φλωρεντινό ποιητή, θα πραγματοποιηθεί στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αθήνας στις 30 Σεπτεμβρίου 2021.

Οι σύνεδροι, ο καθ. Cristiano Luciani, η Δρ. Μαντώ Μαλάμου, η Δρ. Παρασκευή Βασιλειάδη, και η καθ. Χρύσα Δαμιανάκη θα εξετάσουν την επίδραση του Δάντη στους κορυφαίους Έλληνες λογοτέχνες Κωνσταντίνο Καβάφη, Νίκο Καζαντζάκη, Άγγελο Σικελιανό και Παντελή Πρεβελάκη, ενώ ο καθ. Ευριπίδης Γαραντούδης θα πραγματευθεί το ζήτημα των ελληνικών μεταφράσεων του Δάντη από τον 19ο αιώνα ως τις μέρες μας.

Το Σύνεδριο θα μεταδοθεί ζωντανά στο κανάλι YouTube του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου και περισσότερες πληροφορίες καθώς και το πλήρες πρόγραμμα θα βρείτε εδώ.

Η είσοδος επιτρέπεται μέχρι την πλήρωση των επιτρεπόμενων θέσεων.

700 χρόνια απ’ το θάνατο του Δάντη: Η επιρροή του στη σύγχρονη κουλτούρα – Μέρος ΙI

Συνεχίζοντας τη χτεσινή ανάρτηση, ας περάσουμε σήμερα να δούμε την επιρροή του Δάντη και των έργων του στη σύγχρονη μουσική, αρχικά. Για να κάνουμε την σύνδεση όμως με το παρελθόν πρώτα, υπάρχει παραπάνω το video με την συμφωνία (Eine Symphonie zu Dantes Divina Commedia), που ο Franz Liszt, ολοκλήρωσε το 1856, εμπνευσμένος από την ανάγνωση της Θείας Κωμωδίας και από τις εικονιστικές αναπαραστάσεις της απ’ τους μεγάλους ζωγράφους της εποχής του. Το έργο ήταν αφιερωμένο στον Wagner, ο οποίος προσπάθησε να τον αποτρέψει απ’ το να μελοποιήσει τον Παράδεισο, σαν αυτό να σηματοδοτούσε την ανθρώπινη αδυναμία απέναντι στην αναπαράσταση του Θείου.

Σας είχα γράψει πάντως σε παλιότερες αναρτήσεις -κι ειδικά σ’ αυτήν-, συμβουλευόμενη με την σειρά μου τις σχετικές πηγές, ότι η Θεία Κωμωδία έτσι κι αλλιώς, διαπνέεται από μουσική, ότι ο πατέρας της Ιταλικής Ποίησης αναφέρει στους στίχους του ονόματα τροβαδούρων (ανδρών αλλά και γυναικών) της εποχής του κ.ο.κ. Έτσι, στις μέρες μας στη γειτονική χώρα, το σύνολο SimoneSorini SYRENARUM μελοποιεί με άκρα φιλολογική επιμέλεια και βέβαια με όργανα της εποχής εκείνης, τα ωραιότερα αποσπάσματα του ποιητικού έργου του Δάντη. Κι ο ράπερ Murubutu (καθηγητής ιστορίας και φιλοσοφίας) όμως, καθώς κι ο ομότεχνός του Claver Gold, φαίνεται ότι βρίσκουν απ’ την ίδια πηγή, τη δική τους έμπνευση κι η Κόλαση ζωντανεύει.

Με εντελώς διαφορετικό ύφος ερμηνεύει στίχους της Θείας Κωμωδίας ο Francesco De Gregori, συνοδευόμενος απ’ την Λαϊκή Ορχήστρα Ambrogio Sparagna. Το καλοκαίρι μάλιστα που μόλις πέρασε, εγκαινίασε στη Ρώμη το “Dante assoluto. E cielo e terra”, το φεστιβάλ δηλαδή που διοργάνωσε το Αρχαιολογικό Πάρκο του Κολοσσαίου. Θαυμάσιο δεν είναι που το ίδιο έργο γίνεται αφορμή για τόσες μελοποιήσεις;

Κι αν νομίζετε ότι κάλυψα αρκετά το θέμα με τόσες αναφορές, ειλικρινά σας λέω πως δεν είναι έτσι. Γιατί ο Υπέρτατος Ποιητής, υπάρχει «στους στίχους και την έμπνευση των τραγουδιών των Guccini, De André, Branduardi και άλλων τραγουδοποιών. Ο στίχος 103 της Κόλασης (…)»Amor che a nullo amato amar perdona», εμφανίζεται για παράδειγμα τόσο σε ένα τραγούδι του Venditti όσο και σε ένα κομμάτι του Jovanotti», όπως διάβασα.

Και βέβαια δεν βρίσκουμε τις επιρροές του έργου του μόνο σε ιταλικά τραγούδια, αλλά και σε αγγλόφωνα ροκ, χέβι μέταλ κτλ, όπως θα μάθετε από εδώ. Για παράδειγμα το τραγούδι «Charon» του King Diamond είναι εμπνευσμένο από τη Θεία Κωμωδία, το «Medusa» των Anthrax, το «Dante’s inferno» του χέβι μέταλ συγκροτήματος Iced Heart, το «Underworld» των Simphony X, κ.α. Αλλά κι οι Radiohead αποτίουν φόρο τιμής στον Dante σε ένα απ’ τα τραγούδια που εμπεριέχονται στο άλμπουμ «Hail to the Thief» με τον εναλλακτικό τίτλο «The Lukewarm», η Loreena Mc Kennitt έχει κυκλοφορήσει το «Dante’s Prayer», οι Tangerine Dream με την σειρά τους το «Ιnferno» (το video clip μάλιστα που βλέπετε παρακάτω έχει πλάνα από μια ταινία που έχει μείνει στην ιστορία), οι Φινλανδοί HIM το «Venus Doom» κτλ. Μια ματιά εδώ βέβαια, θα φανεί χρήσιμη σ’ όσ@ θέλουν να μάθουν ακόμη περισσότερα για τα τραγούδια και τα συγκροτήματα που ασχολήθηκαν με το Δάντη (το άρθρο συμπεριλαμβάνει αναφορές και στην κλασσική μουσική).

Αν όμως, μετά απ όλες αυτές τις ενδεικτικές πληροφορίες, θέλετε να βουτήξετε ακόμη πιο βαθιά στο μουσικό σύμπαν του Δάντη, σας προτείνω συμπληρωματικά κι ένα κείμενο, το οποίο μελέτησα κι εγώ στη διάρκεια μαθήματος που ολοκλήρωσα πρόσφατα για ‘κείνον και ήταν εξαιρετικά χρήσιμο. Για το τέλος, τώρα, κράτησα αυτό, δηλαδή ένα video του Ennio Morricone που διαβάζει Δάντη. Δε θα μπορούσε να λείπει ο Μαέστρος απ’ αυτή την ανάρτηση…

(συνεχίζεται εδώ)

700 χρόνια απ’ το θάνατο του Δάντη: Η επιρροή του στη σύγχρονη κουλτούρα – Μέρος Ι

Αύριο συμπληρώνονται 700 χρόνια απ’ το θάνατο του Δάντη κι όλη τη χρονιά εδώ ανέβαιναν σχετικές αναρτήσεις. Τι απομένει να σας γράψω, λοιπόν; Τι μάθαμε σ’ αυτό το διάστημα; Πολλά. Γιατί ο πατέρας της Ιταλικής Ποίησης και Γλώσσας είναι παρών κι επηρεάζει τη σύγχρονη κουλτούρα (ποπ και όχι μόνο), με τρόπο αξιοθαύμαστο. Τραγούδια βασίζονται στο έργο του, βιβλία αλλά και ταινίες που έχουν τον ίδιο ως πρωταγωνιστή κυκλοφορούν, η μορφή του δίνει έμπνευση σε ζωγράφους, γίνεται graffiti κ.ο.κ. Για να τα δούμε όλα σιγά-σιγά μαζί με λεπτομέρειες κι ας αρχίσουμε με τη λογοτεχνία… Στην Ιταλία λοιπόν κυκλοφορεί μια σειρά ιστορικών θρίλερ του Giullo Leoni, στα οποία ο Δάντης παρουσιάζεται ως ερευνητής εγκλημάτων. Το πρώτο βιβλίο αυτής της σειράς έχει τίτλο «I delittti della medusa» («Τα εγκλήματα της Μέδουσας») και βλέπετε παραπάνω το εξώφυλλο του. Στο «Dear Dante» («Αγαπητέ Δάντη») του Αμερικανού Anthony Maulucci, πρωταγωνιστεί ο John, καθηγητής αναγεννησιακών σπουδών και αμφιφυλόφιλος πατέρας, που ζει στην Τοσκάνη και γράφει ένα βιβλίο για τον Δάντη. Το εξώφυλλο του βιβλίου μάλιστα κοσμεί ο υπέροχος πίνακας που βλέπετε παρακάτω κι είδα από κοντά στο Λούβρο (θα τα γράψω κι αυτά κάποια στιγμή) .

Κυκλοφορούν επίσης κι άλλα βιβλία των οποίων την πλοκή σφραγίζει η προσωπικότητα του Δάντη, όπως το «Dante’s Numbers» του Βρετανού David Hewson («Οι Αριθμοί του Δάντη») όπου στην πρεμιέρα μιας νέας κινηματογραφικής έκδοσης του Dante’s Inferno που λαμβάνει χώρα στους πανέμορφους χώρους της Villa Borghese, διαπράττεται ένα έγκλημα, εξαφανίζεται ένα κειμήλιο και καλείται ο Nic Costa για να βρει τους ενόχους και το παλιότερο της εκλιπούσης Jane Langton, που τιτλοφορείται “The Dante Game: A Homer Kelly Mystery” («Το Παιχνίδι του Δάντη» -Ένα μυστήριο του Homer Kelly»), στο οποίο ο καθηγητής Homer Kelly που διδάσκει σε Αμερικανικό σχολείο Φλωρεντίνων Σπουδών, πρέπει να παραμερίσει τα αναλυτικά του προγράμματα και να γίνει ντετέκτιβ, όταν δολοφονηθεί η Ιταλίδα υπηρέτρια του σχολείου και ο αγαπημένος της.

Όπως ήδη θα καταλάβατε, τέτοιου είδους βιβλία μπαίνουν εύκολα στη λίστα των ευπώλητων κι είναι φυσικό να κυκλοφορούν αρκετά, σε διαφορετικές χώρες αν κι οι υποθέσεις τους όπως είναι αναμενόμενο διαδραματίζονται ως επί το πλείστον, στην Ιταλία. Δε χρειάζεται επομένως ν’ αναφερθώ σ’ άλλα παρόμοια. Καλύτερα να σας γράψω για το «Danteide» του Piero Trellini που διαφέρει εντελώς, μια και ο συγγραφέας του προσπαθεί σ’ αυτό το βιβλίο του που είναι κάτι σαν μυθιστόρημα και περιπέτεια μαζί, να μας δείξει τι είδε, τι άκουσε, τι διάβασε, ο Δάντης στην εποχή του. Γι’ αυτό το σκοπό μελέτησε τα έργα του -ξεκαθαρίζει όμως σε συνεντεύξεις του ότι το τελευταίο που τον ενδιέφερε ήταν να γράψει βιογραφία στην κλασική της μορφή- για να εκδώσει ένα βιβλίο 576 σελίδων πίσω από τις οποίες υπήρχαν 248 φάκελοι που περιείχαν 4953 έγγραφα. Έκανε μεγάλη έρευνα επομένως κι η σύνθεση των επιμέρους κεφαλαίων που έχουν πάντως μοντέρνο ύφος γραφής, γεννήθηκε από τη διασταύρωση χρονικών πηγών, σε συνδυασμό με μελέτες δημογραφίας, βιολογίας, κλιματολογίας, γενεαλογίας, εικονογραφίας, πολεοδομίας, οικονομίας και γεωργίας. Όσ@ θέλουν να μάθετε όμως ακόμη περισσότερα θα σας πρότεινα να διαβάσετε το χρήσιμο και όμορφο βιβλίο που κυκλοφόρησε για ‘κείνον μες το 2021, το «Parola di Dante» του Luca Serianni ( εκδόσεις il Mulino). Έτσι θα καταλάβει καλύτερα με ποια έννοια ο Dante είναι ο δημιουργός της ιταλικής γλώσσας (μερικές απ’ τις λογοτεχνικές καινοτομίες του έργου του εξηγούνται κι εδώ). Και μερικά απ’ τα καλύτερα βιβλία για τον Υπέρτατο ποιητή, προτείνονται απ’ τον συγγραφέα Nick Havely.

Στην Ιταλία κυκλοφορούν επίσης παιδικά βιβλία με πρωταγωνιστή τον πατέρα της Ιταλικής Ποίησης ( όπως π.χ. το «Il mio amico Dante», της φανταστικής περσόνας Stilton Geronimo), βιβλία για έφηβες κι έφηβους ( π.χ. το «Vai all’Inferno, Dante!» του Luigi Garlando, αλλά και παρωδίες του έργου του όπως αυτή του Toninelli Marcello που τιτλοφορείται «Dante-La Divina Commedia a Fumetti». Κυκλοφορεί επίσης το εικονογραφημένο και πολύ ιδιαίτερο «Inferno» των Franco Nembrini και Gabriele Dell’Otto και το «In cammino con Dante» του πρώτου που είναι καθηγητής λυκείου και κάνει εκλαϊκευμένες και πολύ επιτυχημένες διαλέξεις σ’ όλο τον κόσμο (από τη Σιβηρία ως τη Βραζιλία), προσπαθώντας να κάνει ευρέως γνωστό το Δάντη. Φυσικά υπάρχουν βιβλία που εστιάζουν στις γυναίκες της ζωής του, όπως το ακόλουθο κι άλλα πολλά. Και δε γίνεται να μην αναφερθώ και στο πρότζεκτ «Dante’s Italy», που ξεκίνησε πρόσφατα σε μια νέα ψηφιακή πλατφόρμα, όπου τα μέρη που επισκέφτηκε ο Ποιητής ή αναφέρει στην Κωμωδία προτείνονται, σύμφωνα με διαδρομές που ακολουθούν τα ίχνη του. Πρόκειται δηλαδή για ένα έργο τουριστικής-λογοτεχνικής προώθησης.

Να πάμε όμως και στα δικά μας, μιας και είναι γνωστή η σχέση του μεγάλου Φλορεντινού με τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό και ιδιαίτερα με την Αρχαιοελληνική Μυθολογία. Θεωρούσε ότι «δάσκαλοι» του ήταν ο Όμηρος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ο Ευριπίδης κ.α., τους οποίους αποκαλούσε «Spiriti Magni» («Μεγάλα Πνεύματα»). Όπως σας είχα γράψει εδώ, πολλοί Έλληνες λογοτέχνες επηρεάστηκαν απ’ το έργο του (Ούγκο Φόσκολος, Γιώργος Σεφέρης, Νίκος Καζαντζάκης, κ.α.) Στην «Ωδή στο Δάντη» μάλιστα για παράδειγμα, ο Ούγκο Φόσκολο, μέγας θαυμαστής του, τον αποκαλεί “altissimo Signor del sommo canto” («Υψηλότατο Άρχοντα του ανώτατου τραγουδιού»), «poeta eterno» («Αιώνιο Ποιητή»), “nettare disapienza» («Η Αμβροσία της Γνώσης»), “Vate di giustizia e libertà” («Ο Προφήτης της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας»). Για να δούμε λοιπόν μαζί, μερικές ιδιαίτερες μελέτες (όλες τις εκδόσεις των σχετικών έργων θα τις δείτε εδώ), τις οποίες προσωπικά βρίσκω ενδιαφέρουσες. Η πρώτη είναι αυτή της Federica Ambroso, που απ’ τις εκδόσεις «Ελκυστής», τιτλοφορείται «Από το σκοτεινό δάσος στο εκατόφυλλο ρόδο» κι έχει ως θέμα της την παρουσία του Δάντη στο έργο του Γιώργου Σεφέρη, η δεύτερη αυτή που κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις «Πατάκη» σε μετάφραση-πρόλογο-σχόλια του Στέφανου Μπεκατώρου κι αφορά την παρουσία του Δάντη στο κριτικό έργο του Τ. Σ. Έλιοτ κι η τρίτη αυτή του Διονύση Καψάλη που κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις «Άγρα» όπου «ανιχνεύεται δειγματοληπτικά η παρουσία της Θείας Κωμωδίας, το γενετικό υλικό της, στην ποίηση και την ποιητική σκέψη του ευρωπαϊκού λυρισμού, από τον Σέλλεϋ και τον Σολωμό ως τον Γέητς, τον Μαντελστάμ, τον Έλιοτ, τον Φρόστ, τον Μοντάλε, τον Μπρόντσκι και τον Σεφέρη». Πρόκειται για ομιλία του συγγραφέα σε κύκλο διαλέξεων που οργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης το 2018 και 2019, αντίστοιχα. Στις ελληνικές μεταφράσεις πάντως, της Θείας Κωμωδίας κυρίως, αναφέρονται αυτό το κείμενο του αείμνηστου Δημήτρη Αρμάου κι αυτό της καθηγήτριας της Ιταλικής Λογοτεχνίας, Ζωής Ζωγραφίδου, που μπορείτε να κατεβάσετε και να τα μελετήσετε κι εσείς (συμπεριλαμβάνει και πολλές εικόνες ιστορικών εκδόσεων). Εξηγούν τους λόγους για τους οποίους περισσότεροι Επτανήσιοι μετέφρασαν αρχικά κείμενα του πατέρα της Ιταλικής Ποίησης και ποια είναι τα μεταφραστικά ζητήματα που παραμένουν ανοιχτά.

(συνεχίζεται εδώ)