Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του εξαιρετικού περιοδικού “Τα Τετράδια Ψυχιατρικής” που είναι αφιερωμένο στις εξαρτημένες μητέρες και τα παιδιά τους απ’ τη μια πλευρά και στην ψυχική υγεία των προσφύγων-μεταναστών απ’ την άλλη.
Για την ακρίβεια στο τεύχος αυτό συγκεντρώθηκαν οι ομιλίες από δύο αντίστοιχες ημερίδες: η πρώτη διοργανώθηκε απ’ το Δίκτυο για τις Εξαρτημένες γυναίκες, μητέρες και τα παιδιά τους κι η δεύτερη απ’ τον Συντονισμό για τους Πρόσφυγες και Μετανάστες.
Στο εισαγωγικό άρθρο σύνταξης η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, εκείνη δηλαδή με την μεγαλύτερη εμπειρία στο χώρο, γράφει χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων:
“Η στροφή στις ουσίες, στην ηλικία της εφηβείας ή και της προεφηβείας, συνδέεται, οπωσδήποτε με οδυνηρά βιώματα τυραννίας από τον πατέρα ή τον αδελφό, βιώματα εξουσιαστικών σχέσεων μέσα και έξω από την οικογένεια και την ανάγκη να αντιδράσουν (ενν: οι γυναίκες αυτές), έστω και σπασμωδικά σε αυτά, να ξεφύγουν από την καταπίεση. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτή τη στροφή και ως μια μορφή διαμαρτυρίας ή και εξέγερσης ενάντια στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς, για τον οποίο προοριζόταν και τον οποίο αντιπροσώπευε, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η μητέρα, η οποία λειτουργούσε περισσότερο ως αντί-πρότυπο. Ήταν όμως μια εξέγερση εξαρχής υπονομευμένη, καθόλου απελευθερωτική, αφού παγιδεύτηκε από τα ίδια τα εσωτερικευμένα στερεότυπα για το γυναικείο φύλο, αναπαράγοντας τον αποκλεισμό, την εσωτερική κι εξωτερική εξορία”.
Ακολουθούν οι εισηγήσεις των ψυχολόγων Ελένης Μαρίνη (υπεύθυνης της Κινητής Μονάδας Street -work του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ), Μυρτώς Παπαδοπούλου (μέλους της ίδιας Μονάδας) και Μαρίας Σφηκάκη (Επιστημονικά Υπεύθυνης του Ειδικού Προγράμματος Εξαρτημένων Μητέρων με τα Παιδιά τους της Μονάδας Απεξάρτησης 18 Άνω).
Πέρα απ’ τους κοινούς άξονες των ομιλιών τους που συνάδουν και με όσα επισημαίνουν οι κοινωνικοί λειτουργοί Έλλη Δρακάκη (απ’ τον ΟΚΑΝΑ), Αθηνά Χαραλάμπους (ΓΝΑ «Αλεξάνδρα») καθώς και άλλες εισηγήτριες και τις ελλείψεις που εντοπίζουν, εμμένουν και στην επιτακτική ανάγκη για πρώιμη παρέμβαση και διεπιστημονική συνεργασία (ώστε να δημιουργηθούν εξειδικευμένες υπηρεσίες στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας όπως σε χώρες της Ευρώπης σαν την Δανία, τη Φινλανδία κ.α), για τη δημιουργία ξενώνα που να παρέχει προσωρινή φιλοξενία των γυναικών, για την ύπαρξη μητρώου καταγραφής και παρακολούθησης των βρεφών που γεννήθηκαν από εξαρτημένες μητέρες κτλ, ξεχώρισα ένα σημείο που υπογράμμισε η κυρία Σφηκάκη και σας το παραθέτω:
«Προβληματισμοί εγείρονται για την καταλληλότητα της εξαρτημένης γυναίκας στην ανάληψη του μητρικού της ρόλου. Η Taylor (1993) αναφέρει ότι οι έρευνες είναι αντιφατικές ως προς την ικανότητά της. για παράδειγμα ερευνητικό πρωτόκολλο στη Σκωτία συμπεραίνει ότι οι εξαρτημένες γυναίκες είναι ικανές να φροντίσουν με υπευθυνότητα τα παιδιά τους, ενώ βρέθηκε ότι οι ελπίδες και οι προσδοκίες που έχουν γι’ αυτά δεν διαφέρουν απ’ τις μητέρες που δεν κάνουν χρήση. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της χρήσης κάνουν σοβαρή προσπάθεια να σταματήσουν από φόβο μην κάνουν κακό στο έμβρυο και έχουν την επιθυμία, όταν αυτό γεννηθεί να γίνουν καλές μητέρες. Η δική μας κλινική εμπειρία επιβεβαιώνει αυτό το εύρημα, με τη διαμεσολάβηση φυσικά της θεραπείας».
Στάθηκα σ’ αυτό το σημείο γιατί βέβαια είναι παρήγορο, ειδικά αν σκεφτούμε πως οι εγκυμοσύνες των περισσοτέρων απ’ τις γυναίκες αυτές είναι ανεπιθύμητες, προκύπτουν μες το εξαρτητικό τους περιβάλλον και συχνότατα οι πατέρες είναι ομοίως χρήστες.
Για να δούμε όμως και μερικά σημεία απ’ τις ομιλίες όσων συμμετείχαν στη δεύτερη ημερίδα για την ψυχική υγεία των προσφύγων και μεταναστών, την οποία άλλωστε παρακολούθησα κι εγώ.
Είχα ήδη ξεχωρίσει τις ομιλίες των: Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου (ψυχιάτρου), Δώρας Κουτσανέλλου (ψυχολόγου) και Δήμητρας Ξενάκη (ψυχολόγου) κι έτσι εύλογα θα σας παραθέσω μερικά αποσπάσματα απ’ αυτές.
Ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου στην ομιλία του με τίτλο «Η ανάγκη για μια διαπολιτισμική προσέγγιση στην ψυχική οδύνη του πρόσφυγα», επισήμανε τα εξής:
«Πέρα από το στοιχειώδες ζήτημα της γλωσσικής επικοινωνίας, που και αυτό επαφίεται στην περιστασιακή (και όχι καθημερινή και/ή όποτε προκύπτει ανάγκη) διάθεση μεταφραστών από κάποιες ΜΚΟ (μεταφραστών που θα έπρεπε να είναι κατάλληλοι για το συγκεκριμένο έργο το οποίο καλούνται να επιτελέσουν), υπάρχει το ζήτημα της ουσιαστικής επικοινωνίας του λειτουργού ψυχικής υγείας με τον πρόσφυγα που προσέρχεται (ή προσάγεται) στις υπηρεσίες. Αν, δηλαδή, ο λειτουργός είναι σε θέση, αν έχει τα εφόδια, «να δει», «ν’ ακούσει» και να κατανοήσει την έκφραση της οδύνης του πρόσφυγα στο ιδιαίτερο έδαφος της δικής του πολιτισμικής συγκρότησης, των ιδιαίτερων αξιών, πεποιθήσεων και νοημάτων που αυτό το πολιτισμικό υπόβαθρο σηματοδοτεί και τα οποία μορφοποιούν την έκφραση της ψυχικής οδύνης».
Η Δώρα Κουτσανέλλου στη δική της ομιλία με τίτλο «Γυναίκες πρόσφυγες/μετανάστριες και παρεμβάσεις ψυχολογικής υποστήριξης» στην οποία άκουσα με πολύ ενδιαφέρον όσα είπε για τις μουσουλμάνες γυναίκες, ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Αν ενσκήψει κανείς στην ατομική εμπειρία της κάθε μίας από αυτές τις γυναίκες και στις αντανακλάσεις αυτής της εμπειρίας στη ζωή και στις σχέσεις, μπορεί να διαπιστώσει ότι η επικρατούσα τάση για αποκλειστική προσέγγιση αυτών των εμπειριών με κριτήριο τη θρησκευτική κυρίως κουλτούρα είναι ανεπαρκής. Μόνο αν κατανοήσουμε προσεκτικά κάθε μία από αυτές τις εμπειρίες, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις διαφορετικές ιστορικές πολιτικές και κοινωνικές αφετηρίες τους, μπορούμε να διακρίνουμε τις διαφορετικές όσο και κοινές προσωπικές και συλλογικές διαδρομές προς έναν κοινό στόχο. Μια ‘καλύτερη ζωή‘».
Με τη σειρά της η Δήμητρα Ξενάκη μοιράστηκε εμπειρίες, σκέψεις, προβληματισμούς στη διαδρομή της με πρόσφυγες και μετανάστες ως εθελόντρια σε Κοινωνικό Ιατρείο κι αφού εξήγησε πως: «Ως θεραπευτική επιλογή, όσο υπάρχει αυτό το «ΚΑΙ» που εμπεριέχει στην αφήγηση των προσφύγων ΚΑΙ τα δύσκολα καταστροφικά γεγονότα αλλά ΚΑΙ την αναφορά και εστίαση στις ικανότητες που χρειάστηκαν για να ανταπεξέλθουν σ’ αυτά τα γεγονότα, είναι ένας τρόπος που στόχο έχει να ενεργοποιήσει τις υγιείς δυνάμεις των ανθρώπων που έρχονται από πολέμους και καταστροφές» έθεσε μια σειρά ερωτημάτων που σχετίζονται τόσο με τον χαρακτηρισμό των προσφύγων από ιθύνοντα ως ειδικής κατηγορίας ανθρώπων «εκπληκτικής ανθεκτικότητας», όσο και με το δικό μας ρόλο ως ειδικών:
«Κι εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας δεν απουσιάζουμε απ’ το να έχουμε μια ισχυρή φωνή στην κοινωνία γι’ αυτή την εξαντλητική κι απάνθρωπη ψυχική κατάσταση που υφίστανται τόσο καιρό άνθρωποι που ακολούθησαν το δρόμο της προσφυγιάς;»
Αυτό αρκεί να σκεφτούμε όλες, όλοι. Εγώ πριν κλείσω με μια παράγραφο από κείμενο που μετέφρασε ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Νίκος Λάιος, θα γράψω ξανά πως αξίζει να διαβαστεί ολόκληρο το τεύχος μιας και φυσικά έκανα υποκειμενική επιλογή αφενός κι αφετέρου δεν μπορούσα να δώσω και μεγαλύτερη έκταση εδώ ώστε να συμπεριλάβω κι άλλες πληροφορίες. Οι ομιλίες για παράδειγμα του ψυχιάτρου Φώτη Κουνιάκη και της ψυχολόγου Χρύσας Γιαννοπούλου ήταν εξίσου διαφωτιστικές όπως θα δείτε όσες, όσοι διαβάσετε το συγκεκριμένο τεύχος.
Για το τέλος όμως, κάτι απ’ το αφιέρωμα στο περιοδικό Scince for the People για το οποίο έχει γίνει ξανά λόγος στις αναρτήσεις που θα δείτε εδώ κι εδώ. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για αναδημοσίευση του άρθρου της Πατρίτσια Πάρσονς με τίτλο «Ριζοσπαστική Θεραπεία: ζώντας από μέσα ως έξω» (μια θεραπεία που βασίστηκε στις ιδέες των Τhomas Szasz, R. D. Laing, Erving Goffman) και στάθηκα πολύ σ’ αυτό το σημείο:
“Οι μηχανισμοί που μας προτρέπουν να εσωτερικεύσουμε την καταπίεση, που βιώνουμε, δεν μας είναι όλοι γνωστοί. Χρειάζεται να συνδυάσουμε θεωρητική και πρακτική εργασία σε μια διαλεκτική διαδικασία ανάπτυξης μιας “νέας κοινωνικής ψυχολογίας, που εντοπίζει κάθε άνθρωπο μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο· μιας κοινωνικής ψυχολογίας που αναπτύσσεται και θρέφεται απ’ τις εγγενείς αντιφάσεις αυτών των πλαισίων”.
Καλή ανάγνωση.
