Συζήτηση στη Locomotiva για το βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού «Γυναίκες στη Φυλακή» & προβολή ντοκιμαντέρ της Εύας Στεφανή: 20/1/2022 στις 7 μ.μ.

«Λογοτέχνες με Ψυχική Νόσο και Εγκλεισμό»: το νέο βιβλίο του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου

(φωτογραφία: προσωπικό αρχείο)

Το νέο βιβλίο του πολυγραφότατου Καθηγητή της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεράσιμου Α. Ρηγάτου, με τον τίτλο «Λογοτέχνες με Ψυχική Νόσο και Εγκλεισμό», κυκλοφόρησε απ’ τις εκδόσεις «Βήτα», τον Οκτώβριο. Πρόσφατα το διάβασα και σήμερα γράφω γι’ αυτό.

Περιλαμβάνει περιγραφές περιπτώσεων, δηλαδή πιο συγκεκριμένα αναλύει τα όσα συνέβησαν στις ζωές των: Γεωργίου Βιζυηνού, Γεράσιμου Βώκου, Γιώργη Ζάρκου, Μιχαήλ Μητσάκη και Ρώμου Φιλύρα. Ο πολυβραβευμένος γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης, Ομότιμος Καθηγητής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών του ΕΜΠ, φιλοτέχνησε τα σκίτσα των πέντε αυτών λογοτεχνών, που κοσμούν και συμπληρώνουν την έκδοση, όπως αναφέρει κι ο συγγραφέας στο σύντομο σημείωμα που παραθέτει αντί προλόγου.

Η συνθετική δουλειά του κυρίου Ρηγάτου, φωτίζει πολύπλευρα τα γεγονότα που οδήγησαν στην κλιμάκωση των κρίσεών τους, στον εγκλεισμό και στο θάνατο αυτών των ανθρώπων είτε εντός των ψυχιατρείων, είτε εκτός αυτών. Δίνει εμπεριστατωμένα στοιχεία επιπλέον για τα έτερα εμπλεκόμενα πρόσωπα, για το κοινωνικό-πολιτικό κλίμα της εποχής και το ιστορικό πλαίσιο, αποσαφηνίζει ανακρίβειες χρησιμοποιώντας πολλές πηγές και κάνοντας τις απαραίτητες διασταυρώσεις, μας δίνει έτσι ολοκληρωμένα πορτρέτα των συγκεκριμένων λογοτεχνών.

Η ψυχίατρος, Κατερίνα Μάτσα, κάνει επίσης στην παρούσα έκδοση, ένα μικρό σχόλιο για τον όρο «anticipation», σχετικά με την περίπτωση του Γεωργίου Βιζυηνού (που ταιριάζει και με όσα βίωσε ο Μιχαήλ Μητσάκης), ο οποίος εκτός απ’ την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία δίδαξε ψυχολογία κι έγραψε σχετικό βιβλίο. Στα «Τετράδια Ψυχιατρικής» άλλωστε διαβάσαμε στο παρελθόν κάποια απ’ τα κείμενα του συγγραφέα, που συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτό το βιβλίο.

Δεν είναι η πρώτη φορά λοιπόν, που το ενδιαφέρον του στρέφεται σε τέτοια θέματα κι έτσι θεωρώ χρήσιμο να γνωρίζετε πως απ’ τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί (πέραν των άλλων βιβλίων του με ψυχιατρικό ενδιαφέρον που δυστυχώς έχουν εξαντληθεί), και το σχετικό βιβλίο του με τίτλο: «Βαδίζοντας προς την τρέλα – Περιγραφές από τη λογοτεχνία με προθέσεις κοινωνικής παρέμβασης».

Για μένα, η ανάγνωση της παρούσας έκδοσης, ήταν σαν επιστροφή σε τόπο γνώριμο, αφενός επειδή κι εδώ έχω δημοσιεύει κείμενα για κάποιους απ’ αυτούς τους λογοτέχνες κι αφετέρου επειδή έχω διαβάσει και το βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού για το Δρομοκαΐτειο, το οποίο αναφέρει κι ο κύριος Ρηγάτος ως σημαντική πηγή για πληροφορίες σχετικά με το Ρώμο Φιλύρα (που όσ@ έρχεστε εδώ ξέρετε ότι μ’ έχει απασχολήσει αρκετά η παρουσία του στα ελληνικά γράμματα).

Δε θα μπορούσα επομένως, να κάνω αλλιώς κι εύλογα σας προτείνω αυτό το, επιπλέον, ευκολοδιάβαστο, και τόσο χρήσιμο βιβλίο. Κάθε επιτυχία εύχομαι, στο συγγραφέα του.

Παρουσίαση βιβλίου: «Πανελλαδική Συσπείρωση για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση – Ανιχνεύοντας διαδρομές κινηματικής αντίστασης στην κυρίαρχη ψυχιατρική»

«Όχι μόνο τα άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας και πολύπλοκες ανάγκες, αλλά μια ολοένα διευρυνόμενη πλειονότητα του πληθυσμού βρίσκει όλο και πιο στενό -αφόρητα περιορισμένο- τον κοινωνικό χώρο στον οποίο την εξαναγκάζουν να ζήσει. Υπάρξεις ακρωτηριασμένες, που νιώθουν να καταπιέζονται και να βιάζονται, μέχρι και να απονεκρώνονται στις πιο μύχιες πλευρές της υπόστασής τους. Κανόνες, ρυθμίσεις, ταμπού, απαγορεύσεις, καταπίεση. Διακρίσεις ταξικές, εκπαιδευτική ανισότητα και αποκλεισμός, διακρίσεις φυλής, φύλου, ρόλων, ταπεινώσεις διαφόρων ειδών, ανεργία κι επισφαλής εργασία, ακραία υλική στέρηση. Αυτά είναι τα συστατικά της κατεστημένης νόρμας για τους πολλούς και, πρωτίστως, για τη σημερινή νεολαία (την πρώτη «νέα γενιά» μεταπολεμικά που, όπως επισημάνθηκε, πρόκειται να ζήσει «χειρότερα από τους γονιούς της»). Από εδώ και πηγάζει η πέτρα που θρυμματίζει και η φωτιά που καίει την κατεστημένη Κοινωνική Τάξη και τις υλικές και συμβολικές της εκφράσεις…» (24/12/2008)

Το βιβλίο για το οποίο θα γίνει λόγος σήμερα εδώ, κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις «Αλφειός», παρουσιάστηκε το περασμένο καλοκαίρι στον κήπο του Σ.Ε.Α. (Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων) κι αποτελεί ουσιαστικά μια συλλογή κειμένων, που καλύπτουν χρονικά περίπου 15 χρόνια κι αποτυπώνουν την πορεία και τη δράση της Πανελλαδικής Συσπείρωσης για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση. Κάποια απ’ τα κείμενα, έχουν δημοσιευτεί και σ’ αυτό το blog, με την συγκεκριμένη ετικέτα, αλλά σαφώς είναι απείρως διαφορετικό το να τα διαβάζω ως σύνολο πια. Ορθώς συμπεριλαμβάνονται επίσης και κάποια κείμενα που αφορούν μέλη της συγκεκριμένης συλλογικότητας καθώς και συμβάντα άκρως χαρακτηριστικά του χαρακτήρα που είχε πάρει η λεγόμενη «μεταρρύθμιση». Το ίδιο ισχύει και για την αναδημοσίευση κειμένων απ’ τον ημερήσιο Τύπο, σχετικών τοποθετήσεων συνδικάτων, συλλόγων κ.α.

Η Πανελλαδική Συσπείρωση για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, είχε συγκροτηθεί ως επώνυμη κινηματική συλλογικότητα, στο χώρο της ψυχικής υγείας, από το 2005 και τους στόχους που είχε, μπορείτε να τους διαβάσετε εδώ (περισσότερα στοιχεία, φυσικά υπάρχουν στην εισαγωγή του βιβλίου), όπου κι αναφέρεται τι συνέβαινε σ’ εκείνη τη χρονική συγκυρία. Μοιάζει αποκαρδιωτικό το γεγονός ότι λίγα πράγματα έχουν αλλάξει από τότε στο χώρο της ψυχικής υγείας, αλλά είναι σημαντικό να μετράμε και τις μικρές νίκες που επιτεύχθηκαν με πραγματικά πολύ μεγάλο αγώνα. Κι απ’ αυτές να παίρνουμε τη δύναμη που χρειάζεται, για αναστοχασμό, επαναπροσδιορισμό των στόχων και νέους αγώνες.

Μεγάλος αγώνας για παράδειγμα δόθηκε ώστε να μην περικοπούν οι συντάξεις των ψυχικά πασχόντων και δεν έλειψε τότε κι η στοχοποίηση εργαζομένων όπως ο Αχιλλέας Βασιλικόπουλος, που στάθηκε εξαρχής αντίθετος κι απολύθηκε (σε άλλες περιπτώσεις, προβλήματα στο εργασιακό τους πλαίσιο αντιμετώπισαν η Δώρα Κουτσανέλλου, η Στέλλα Γαλιανού, αλλά κι ο Γιώργος Ευθυμίου, που κι αυτός απολύθηκε). Και για τις μηχανικές καθηλώσεις επίσης, υπήρξε κινητοποίηση, καμπάνια κτλ. Τα κακώς κείμενα των ΜΚΟ, θίχτηκαν σε πολλές ανακοινώσεις κι εξίσου απασχόλησε την Πανελλαδική Συσπείρωση για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση και το «Ψυχαργώς».

Η δίκη του Χρήστου Χρονόπουλου (που ακόμη παρακολουθεί η Πρωτοβουλία για ένα Πολύμορφο Κίνημα στην Ψυχική Υγεία καθώς από το 2013 η Πανελλαδική Συσπείρωση για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση αποτελεί μέρος της), οι προθέσεις για την ίδρυση δικαστικών ψυχιατρείων εκ μέρους της πολιτείας, το νομοσχέδιο για την υποχρεωτική θεραπεία στην κοινότητα, ο θάνατος ασθενή μετά από προσαγωγή του απ’ την Αστυνομία στο ψυχιατρείο, οι θάνατοι, άλλων καθηλωμένων ασθενών κ.α., συγκαταλέγονται επίσης στα θέματα των καταγγελιών, που άλλοτε οδήγησαν σε διαδηλώσεις κι άλλοτε σε άσκηση συνεχών πιέσεων ώστε ν’ απασχολήσουν ευρύτερα την κοινωνία αλλά και να υπάρξουν αναχώματα κι αντιστάσεις είτε στους εκάστοτε κυβερνητικούς σχεδιασμούς, που είχαν αλλότριους στόχους απ’ τους προβαλλόμενους, είτε επειδή στους στόχους της συλλογικότητας ήταν μια κοινοτικά βασισμένη, χειραφετητική ψυχική υγεία κι αυτό συνεχίζει να επιδιώκει κι η Πρωτοβουλία ‘Ψ’.

Στα τόσα κείμενα όμως, θίχτηκαν κι άλλα διαχρονικά ζητήματα όπως για παράδειγμα, η διαπλοκή των φαρμακοβιομηχανιών με το κυρίαρχο ψυχιατρικό σύστημα: «Το ζήτημα είναι: μπορούμε να σκεφτούμε, να «νιώσουμε» τον εγκλωβισμό μας στη φαρμακολτούρα,μέσα στην οποία ποδηγετούν την ψυχιατρική (όπως ολόκληρη την ιατρική) οι πολυεθνικές του φαρμάκου; Το γεγονός, δηλαδή, ότι η χρήση των φαρμάκων από σημαντική βοήθεια στην θεραπεία, έχει μεταμορφωθεί σε πρωταρχική παρέμβαση, που υποβαθμίζει όλα τα υπόλοιπα σε μια καθαρά δορυφορική παρέμβαση, σε απλή υποστήριξη των ίδιων των φαρμακολογικών θεραπειών;» (20/9/2008). Και: «Θα εκφράσουμε απλώς την εξής «απορία»: μέσα στη νέα κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, αυτήν την πρωτοφανούς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, με το σύστημα ψυχικής υγείας (όπως και του ασφαλιστικού συστήματος και όλων των κοινωνικών θεσμών) σε κυριολεκτική κατάρρευση, δεν υπήρξε καμιά διερώτηση της επίσημης ψυχιατρικής πάνω στον εαυτό της, στον τρόπο που σκέπτεται και πράττει, για το σύστημα εντός του οποίου λειτουργεί όλα αυτά τα χρόνια, για τον εξουσιαστικό χαρακτήρα των πρακτικών της, για τις διαγνωστικές της κατηγοριοποιήσεις και τις θεραπευτικές της προσεγγίσεις, για τον ρόλο που έχει αναλάβει κι επιτελεί για τη διατήρηση της δημόσιας τάξης -και, στο πλαίσιο αυτό, για την εξάρτησή της από (και τη συνέργειά της με) το βιοφαρμακευτικό σύμπλεγμα;» (4/08/2013).

Φυσικά στις συλλογικές διεκδικήσεις, έπαιξαν ρόλο συγκεκριμένα πρόσωπα που αναφέρω στις ετικέτες αυτής της ανάρτησης, ακόμη κι αν δεν τα συμπεριέλαβα όλα. Δηλαδή, όσ@ υπέγραψαν συγκεκριμένα κείμενα, όπως οι: Κώστας Μπαϊρακτάρης, Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου (που έχει κάνει την επιμέλεια του βιβλίου μαζί με το Λυκούργο Καρατζαφέρη και την Εύα Γεμενετζή), Κατερίνα Μάτσα, Γιώργος Αστρινάκης, Γιώργος Κοκκινάκος, Γιάννης Λουκάς. «Έφυγαν» όμως κι άνθρωποι που σημάδεψαν τη συλλογικότητα με διαφορετικό τρόπο, όπως ο Ευάγγελος Κρασούλης, που απ’ τα πρώτα κιόλας χρόνια δράσης της ήταν εκείνος που κατά κύριο λόγο δημιουργούσε με τα σκίτσα του και τα κολάζ, τις αφίσες της κι έργο δικό του κοσμεί το εξώφυλλο της παρούσας έκδοσης.

Και πώς να ξεχάσουμε το Γιώργο Γιαννουλόπουλο, που έγραφε: «Στο εγγύς μέλλον οι ψυχιατρικές αρχές θα μπορούν να επεμβαίνουν σε κάθε σπίτι ενοχλητικού και να χορηγούν με τη βία ψυχοφάρμακα: σε περίπτωση άρνησης λήψης τους από φτωχά άτομα που οι πράξεις τους τώρα δεν είναι δηλωτικές ψυχικής διαταραχής αλλά στο μέλλον θα είναι. Και μάλιστα με την ανοχή του πληθυσμού, ο οποίος θα τα έχει αποδεχτεί ως συνηθισμένη πρακτική, ως κάτι το φυσιολογικό, όπως έχει αποδεχτεί πολλά άλλα, ένα είναι σίγουρο: Το μέλλον θα είναι πολύ άσχημο για όλους μας, ιδιαίτερα για όσους δεν έχουν ή δεν θα έχουν αποκτηνωθεί. Και η έσχατη βλακεία των μη προνομιούχων είναι το να εμπιστευτούν αυτούς οι οποίοι τους αντιμετωπίζουν σαν ζώα προς εκμετάλλευση, και η εκμετάλλευση έχει πολλά πρόσωπα. Το ίδιο και η ευγονική».

Η αλήθεια είναι ότι πάντα βρίσκεται κάποιος που παίρνει τη θέση του αποδιοπομπαίου τράγου, όταν προτάσσεται το συμφέρον της δημόσιας τάξης ή όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά, όταν τα νούμερα «δεν βγαίνουν», όταν υπάρχει λόγος να στραφεί αλλού το ενδιαφέρον του κόσμου. Οι ψυχικά πάσχοντες, οι οροθετικές που διαπομπεύτηκαν, οι πρόσφυγες ακόμη ακόμη, αποτέλεσαν εύκολα θύματα: «Ποιος φταίει που υπάρχουν τεράστιες και ραγδαία επιδεινούμενες ελλείψεις νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού στα νοσοκομεία, καθώς και για τη δραματική μείωση των αποδοχών του; Οι μετανάστες. Ποιος φταίει για τις τεράστιες ουρές και για τα ραντεβού που κλείνονται πολλούς μήνες μετά το αίτημα; Οι μετανάστες. Ποιος φταίει για τα ευρέως διαδεδομένα «φακελάκια»; Οι μετανάστες. Ποιος φταίει που πληρώνουμε για υπηρεσίες στα απογευματινά ιατρεία ή ακόμα και για τα 3 ευρώ; Οι μετανάστες…» (15/10/2010). Αναπόφευκτοι οι παραλληλισμοί με το σήμερα, έτσι; Κι αυτά κι άλλα παρόμοια συμβαίνουν γιατί: «Το ‘θεραπευτικό’ συγκροτείται από μια οικονομική λογική. Δεν είναι, φυσικά, κάτι καινούριο. Οι θεωρητικές κατασκευές και πολιτικές που συνδέουν την Υγεία με τις έννοιες του «κόστους-αποτελέσματος», της «επάρκειας», της «αποτελεσματικότητας», της «εξοικονόμησης πόρων» κ.ο.κ., έχουν, διεθνώς, μια μακρά διαδρομή…» (2/02/2012)

Πολλά είναι αυτά που θίγει λοιπόν, το συγκεκριμένο βιβλίο κι όχι μόνο τα της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Γι’ αυτό «μας αφορά όλους» (για να δανειστώ γι’ ακόμη μια φορά τον τίτλο αυτής της εισήγησης του Γιώργου Γιαννουλόπουλου). Κι επειδή χρονικά πλησιάζουμε στην επέτειο του Δεκέμβρη του 2008, μ’ ένα απόσπασμα του Φράνκο Μπαζάλια, από σχετικό κείμενο εκείνης της χρονιάς θα κλείσω αυτή την παρουσίαση, όπως την άρχισα δηλαδή, αφού πράγματι όλα συνδέονται κι έχει σημασία να το καταλάβουμε: «Από τη στιγμή που ένας έγκλειστος, ή πρώην έγκλειστος, δεν έχει ρούχα, δεν έχει σπίτι, δεν έχει εισόδημα, μιλάει για το πρόβλημα όλων: για το πρόβλημα των ρούχων, του σπιτιού, του εισοδήματος, που κανένας δεν έχει. Τότε, αυτή η πέτρα που πετάχτηκε για να καταγγείλει τις ελλείψεις στη συνθήκη του ιδρύματος, στην πραγματικότητα αποκαλύπτει τα κακώς κείμενα ολόκληρης της κοινωνίας». –

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΕΙΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ 18 ΑΝΩ: ΚΑΤΩ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΘΕΑ

ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ 18 ΑΝΩ

***

ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΓΙΑ ΤΟ 18 ΑΝΩΜΠΟΤΑΣΗ 11 ΕΞΑΡΧΕΙΑ

KATΩ TA XEPIA AΠO TO KEΘEA

Mε μια αιφνιδιαστική, «εξαιρετικά επείγουσα», πράξη νομοθετικού περιεχομένου η κυβέρνηση Mητσοτάκη έρχεται να καταργήσει το κεκτημένο μέσα από αγώνες δημοκρατικό δικαίωμα του Kέντρου Θεραπείας Eξαρτημένων Aτόμων (KEΘEA) να διοικείται από ένα ΔΣ με μέλη άμισθα και εκλεγμένα από τη γενική συνέλευση των μελών του, δηλαδή εκείνων που συμμετέχουν στα θεραπευτικά προγράμματά του, των γονέων, των εργαζομένων και των εθελοντών του. H απαράδεκτη αυτή πράξη νομοθετικού περιεχομένου ορίζει ότι το επταμελές ΔΣ θα διορίζεται από τον υπουργό Yγείας.   

Eίναι φανερό ότι η κυβέρνηση επιδιώκει να επιβάλει τον έλεγχο του μεγαλύτερου πανελλαδικά οργανισμού στο χώρο των εξαρτήσεων, στο πεδίο της θεραπείας, της κοινωνικής επανένταξης, της εκπαίδευσης, της οικογένειας κ.ά. M’ αυτόν τον τρόπο σκοπεύει να κάνει, διαμέσου των διορισμένων τοποτηρητών της, τις πολιτικές της παρεμβάσεις προκειμένου να εξυπηρετήσει τις πολιτικές της ανάγκες.

Το KEΘEA μέχρι σήμερα, εφαρμόζοντας με συνέπεια τα «στεγνά» του θεραπευτικά προγράμματα απεξάρτησης, έχει δώσει ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους-σκιές και στις οικογένειές τους. Όλο αυτό το δύσκολο έργο επιτελέστηκε από τους θεραπευτές και όλους όσους συμμετείχαν σ’ αυτό, με βάση τον μέχρι χθες τρόπο δημοκρατικής λειτουργίας του, μέσα από τη γενική συνέλευση των μελών και την εκλογή της διοίκησής του.

Ποιον εξυπηρετεί η ανατροπή μιας έγκυρης και διεθνώς αναγνωρισμένης δομής και λειτουργίας;

H αυθαίρετη αυτή απόφαση δεν εκφράζει μόνο τον αυταρχισμό μιας δεξιάς διακυβέρνησης, δεν καταφέρει μόνο σοβαρό πλήγμα στη δημοκρατική λειτουργία ενός θεραπευτικού οργανισμού, αλλά εγείρει και άλλα ηθικής τάξης ζητήματα.   

Γιατί αφορά έναν ιδιαίτερα ευαίσθητο πληθυσμό, σε μια εποχή βαθειάς κρίσης και τεράστιας διάδοσης όλων των εξαρτήσεων, από τα «ναρκωτικά της κρίσης» αλλά και από τον τζόγο, το Διαδίκτυο, την τροφή κ.ά.   

Γιατί η καταστολή και ο έλεγχος στο πεδίο ενός τόσο ευάλωτου πληθυσμού υποδηλώνει μια στάση απαξίωσής του, συντηρώντας και αναπαράγοντας τον κοινωνικό ρατσισμό και οδηγώντας στον κοινωνικό αποκλεισμό και την καταστροφή των πιο αδύναμων κρίκων της κοινωνικής αλυσίδας που σπάζει κάτω από το βάρος της κρίσης.

Mαζί με τις «επιχειρήσεις-σκούπα» και τις εκκενώσεις καταλήψεων με πρόσφυγες, τώρα έρχεται η επιχείρηση αποδιοργάνωσης του KEΘEA και ίσως και άλλων δημόσιων θεραπευτικών προγραμμάτων απεξάρτησης.

Απαιτούμε την άμεση ανάκληση της πράξης νομοθετικού περιεχομένου.

Kαλούμε το κοινωνικό σύνολο να σταθεί στο πλευρό των εξαρτημένων ατόμων και των οικογενειών τους.   

Το KEΘEA πρέπει να συνεχίσει απρόσκοπτα τη λειτουργία του, όπως το κάνει μέχρι τώρα επί δεκαετίες και με διεθνή αναγνώριση.

Συμπαραστεκόμαστε με όλες τις δυνάμεις μας στον αγώνα του KEΘEA να υπερασπιστεί τις αρχές λειτουργίας του. 

Kατερίνα Mάτσα

 

Για το «Σωματείο Yποστήριξης του Kοινωνικού και Eπιστημονικού Έργου του 18άνω» και τις «Συλλογικές Δράσεις Kοινωνικής Aλληλεγγύης για το 18άνω»

ΑΘΗΝΑ 2.10.2019

«Τα Τετράδια Ψυχιατρικής»- Αφιέρωμα: Εξαρτημένες μητέρες και τα παιδιά τους / Ψυχική Υγεία των προσφύγων-μεταναστών

 

 

Πρόσφατα κυκλοφόρησε το νέο τεύχος του εξαιρετικού περιοδικού “Τα Τετράδια Ψυχιατρικής” που είναι αφιερωμένο στις εξαρτημένες μητέρες και τα παιδιά τους απ’ τη μια πλευρά και στην ψυχική υγεία των προσφύγων-μεταναστών απ’ την άλλη.

Για την ακρίβεια στο τεύχος αυτό συγκεντρώθηκαν οι ομιλίες από δύο αντίστοιχες ημερίδες: η πρώτη διοργανώθηκε απ’ το Δίκτυο για τις Εξαρτημένες γυναίκες, μητέρες και τα παιδιά τους κι η δεύτερη απ’ τον Συντονισμό για τους Πρόσφυγες και Μετανάστες.

Στο εισαγωγικό άρθρο σύνταξης η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, εκείνη δηλαδή με την μεγαλύτερη εμπειρία στο χώρο, γράφει χαρακτηριστικά μεταξύ άλλων:

“Η στροφή στις ουσίες, στην ηλικία της εφηβείας ή και της προεφηβείας, συνδέεται, οπωσδήποτε με οδυνηρά βιώματα τυραννίας από τον πατέρα ή τον αδελφό, βιώματα εξουσιαστικών σχέσεων μέσα και έξω από την οικογένεια και την ανάγκη να αντιδράσουν (ενν: οι γυναίκες αυτές), έστω και σπασμωδικά σε αυτά, να ξεφύγουν από την καταπίεση. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε αυτή τη στροφή και ως μια μορφή διαμαρτυρίας ή και εξέγερσης ενάντια στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς, για τον οποίο προοριζόταν και τον οποίο αντιπροσώπευε, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, η μητέρα, η οποία λειτουργούσε περισσότερο ως αντί-πρότυπο. Ήταν όμως μια εξέγερση εξαρχής υπονομευμένη, καθόλου απελευθερωτική, αφού παγιδεύτηκε από τα ίδια τα εσωτερικευμένα στερεότυπα για το γυναικείο φύλο, αναπαράγοντας τον αποκλεισμό, την εσωτερική κι εξωτερική εξορία”.

Ακολουθούν οι εισηγήσεις των ψυχολόγων Ελένης Μαρίνη (υπεύθυνης της Κινητής Μονάδας Street -work του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ), Μυρτώς Παπαδοπούλου (μέλους της ίδιας Μονάδας) και Μαρίας Σφηκάκη (Επιστημονικά Υπεύθυνης του Ειδικού Προγράμματος Εξαρτημένων Μητέρων με τα Παιδιά τους της Μονάδας Απεξάρτησης 18 Άνω).

Πέρα απ’ τους κοινούς άξονες των ομιλιών τους που συνάδουν και με όσα επισημαίνουν οι κοινωνικοί λειτουργοί Έλλη Δρακάκη (απ’ τον ΟΚΑΝΑ), Αθηνά Χαραλάμπους (ΓΝΑ «Αλεξάνδρα») καθώς και άλλες εισηγήτριες και τις ελλείψεις που εντοπίζουν, εμμένουν και στην επιτακτική ανάγκη για πρώιμη  παρέμβαση και διεπιστημονική συνεργασία (ώστε να δημιουργηθούν εξειδικευμένες υπηρεσίες στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας όπως σε χώρες της Ευρώπης σαν την Δανία, τη Φινλανδία κ.α),  για τη δημιουργία ξενώνα που να παρέχει προσωρινή φιλοξενία των γυναικών, για την ύπαρξη μητρώου καταγραφής και παρακολούθησης των βρεφών που γεννήθηκαν από εξαρτημένες μητέρες κτλ, ξεχώρισα ένα σημείο που υπογράμμισε  η κυρία Σφηκάκη και σας το παραθέτω:

«Προβληματισμοί εγείρονται για την καταλληλότητα της εξαρτημένης γυναίκας στην ανάληψη του μητρικού της ρόλου. Η Taylor (1993) αναφέρει ότι οι έρευνες είναι αντιφατικές ως προς την ικανότητά της. για παράδειγμα ερευνητικό πρωτόκολλο στη Σκωτία συμπεραίνει ότι οι εξαρτημένες γυναίκες είναι ικανές να φροντίσουν με υπευθυνότητα τα παιδιά τους, ενώ βρέθηκε ότι οι ελπίδες και οι προσδοκίες που έχουν γι’ αυτά δεν διαφέρουν απ’ τις μητέρες που δεν κάνουν χρήση. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της χρήσης κάνουν σοβαρή προσπάθεια να σταματήσουν από φόβο μην κάνουν κακό στο έμβρυο και έχουν την επιθυμία, όταν αυτό γεννηθεί να γίνουν καλές μητέρες. Η δική μας κλινική εμπειρία επιβεβαιώνει αυτό το εύρημα, με τη διαμεσολάβηση φυσικά της θεραπείας».

Στάθηκα σ’ αυτό το σημείο γιατί βέβαια είναι παρήγορο, ειδικά αν σκεφτούμε πως οι εγκυμοσύνες των περισσοτέρων απ’ τις γυναίκες αυτές είναι ανεπιθύμητες, προκύπτουν μες το εξαρτητικό τους περιβάλλον και συχνότατα οι πατέρες είναι ομοίως χρήστες.

Για να δούμε όμως και μερικά σημεία απ’ τις ομιλίες όσων συμμετείχαν στη δεύτερη ημερίδα για την ψυχική υγεία των προσφύγων και μεταναστών, την οποία άλλωστε παρακολούθησα κι εγώ.

Είχα ήδη ξεχωρίσει τις ομιλίες των: Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου (ψυχιάτρου), Δώρας Κουτσανέλλου (ψυχολόγου) και Δήμητρας Ξενάκη (ψυχολόγου) κι έτσι εύλογα θα σας παραθέσω μερικά αποσπάσματα απ’ αυτές.

Ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου στην ομιλία του με τίτλο  «Η ανάγκη για μια διαπολιτισμική προσέγγιση στην ψυχική οδύνη του πρόσφυγα», επισήμανε τα εξής:

«Πέρα από το στοιχειώδες ζήτημα της γλωσσικής επικοινωνίας, που και αυτό επαφίεται στην περιστασιακή (και όχι καθημερινή και/ή όποτε προκύπτει ανάγκη) διάθεση μεταφραστών από κάποιες ΜΚΟ (μεταφραστών που θα έπρεπε να είναι κατάλληλοι για  το συγκεκριμένο έργο το οποίο καλούνται να επιτελέσουν), υπάρχει το ζήτημα της ουσιαστικής επικοινωνίας του λειτουργού ψυχικής υγείας με τον πρόσφυγα που προσέρχεται (ή προσάγεται) στις υπηρεσίες. Αν, δηλαδή, ο λειτουργός είναι σε θέση, αν έχει τα εφόδια, «να δει», «ν’ ακούσει» και να κατανοήσει την έκφραση της οδύνης του πρόσφυγα στο ιδιαίτερο έδαφος της δικής του  πολιτισμικής συγκρότησης, των ιδιαίτερων αξιών, πεποιθήσεων και νοημάτων που αυτό το πολιτισμικό υπόβαθρο σηματοδοτεί και τα οποία μορφοποιούν την έκφραση της ψυχικής οδύνης».

Η Δώρα Κουτσανέλλου στη δική της ομιλία με τίτλο «Γυναίκες πρόσφυγες/μετανάστριες και παρεμβάσεις ψυχολογικής υποστήριξης» στην οποία άκουσα με πολύ ενδιαφέρον όσα είπε για τις μουσουλμάνες γυναίκες, ανέφερε μεταξύ άλλων:

«Αν ενσκήψει κανείς στην ατομική εμπειρία της κάθε μίας από αυτές τις γυναίκες και στις αντανακλάσεις αυτής της εμπειρίας στη ζωή και στις σχέσεις, μπορεί να διαπιστώσει ότι η επικρατούσα τάση για αποκλειστική προσέγγιση αυτών των εμπειριών με κριτήριο τη θρησκευτική κυρίως κουλτούρα είναι ανεπαρκής. Μόνο αν κατανοήσουμε προσεκτικά κάθε μία από αυτές τις εμπειρίες, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις διαφορετικές ιστορικές πολιτικές και κοινωνικές αφετηρίες τους, μπορούμε να διακρίνουμε τις διαφορετικές όσο και κοινές προσωπικές και συλλογικές διαδρομές προς έναν κοινό στόχο. Μια ‘καλύτερη ζωή‘».

Με τη σειρά της η Δήμητρα Ξενάκη μοιράστηκε εμπειρίες, σκέψεις, προβληματισμούς στη διαδρομή της με πρόσφυγες και μετανάστες ως εθελόντρια σε Κοινωνικό Ιατρείο κι αφού εξήγησε πως: «Ως θεραπευτική επιλογή, όσο υπάρχει αυτό το «ΚΑΙ» που εμπεριέχει στην αφήγηση των προσφύγων ΚΑΙ τα δύσκολα καταστροφικά γεγονότα αλλά ΚΑΙ την αναφορά και εστίαση στις ικανότητες που χρειάστηκαν για να ανταπεξέλθουν σ’ αυτά τα γεγονότα, είναι ένας τρόπος που στόχο έχει να ενεργοποιήσει τις υγιείς δυνάμεις των ανθρώπων που έρχονται από πολέμους και καταστροφές» έθεσε μια σειρά ερωτημάτων που σχετίζονται τόσο με τον χαρακτηρισμό των προσφύγων από ιθύνοντα ως ειδικής κατηγορίας ανθρώπων «εκπληκτικής ανθεκτικότητας», όσο και με το δικό μας ρόλο ως ειδικών:

«Κι εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας δεν απουσιάζουμε απ’ το να έχουμε μια ισχυρή φωνή στην κοινωνία γι’ αυτή την εξαντλητική κι απάνθρωπη ψυχική κατάσταση που υφίστανται τόσο καιρό άνθρωποι που ακολούθησαν το δρόμο της προσφυγιάς;»

Αυτό αρκεί να σκεφτούμε όλες, όλοι. Εγώ πριν κλείσω με μια παράγραφο από κείμενο που μετέφρασε ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Νίκος Λάιος, θα γράψω ξανά πως αξίζει να διαβαστεί ολόκληρο το τεύχος μιας και φυσικά έκανα υποκειμενική επιλογή αφενός κι αφετέρου δεν μπορούσα να δώσω και μεγαλύτερη έκταση εδώ ώστε να συμπεριλάβω κι άλλες πληροφορίες. Οι ομιλίες για παράδειγμα του ψυχιάτρου Φώτη Κουνιάκη και της ψυχολόγου Χρύσας Γιαννοπούλου ήταν εξίσου διαφωτιστικές όπως θα δείτε όσες, όσοι διαβάσετε το συγκεκριμένο τεύχος.

Για το τέλος όμως, κάτι απ’ το αφιέρωμα στο περιοδικό Scince for the People για το οποίο έχει γίνει ξανά λόγος στις αναρτήσεις που θα δείτε εδώ κι εδώ. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για αναδημοσίευση του άρθρου της Πατρίτσια Πάρσονς με τίτλο «Ριζοσπαστική Θεραπεία: ζώντας από μέσα ως έξω»  (μια θεραπεία που βασίστηκε στις ιδέες των Τhomas Szasz, R. D. Laing, Erving Goffman) και στάθηκα πολύ σ’ αυτό το σημείο:

“Οι μηχανισμοί που μας προτρέπουν να εσωτερικεύσουμε την καταπίεση, που βιώνουμε, δεν μας είναι όλοι γνωστοί. Χρειάζεται να συνδυάσουμε θεωρητική και πρακτική εργασία σε μια διαλεκτική διαδικασία ανάπτυξης μιας “νέας κοινωνικής ψυχολογίας, που εντοπίζει κάθε άνθρωπο μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο·  μιας κοινωνικής ψυχολογίας που αναπτύσσεται και θρέφεται απ’ τις εγγενείς αντιφάσεις αυτών των πλαισίων”.

Καλή ανάγνωση.

“Τα Τετράδια Ψυχιατρικής” : Aφιέρωμα στην Αναπηρία και το Αναπηρικό Κίνημα – Με το βλέμμα στα Λεχαινά

.

«Αν αξία είναι ο άνθρωπος, η υγεία και η κανονικότητα δεν μπορούν ν’ αντιπροσωπεύουν τη νόρμα, δεδομένου ότι η κατάσταση του ανθρώπου είναι να είναι υγιής και ταυτόχρονα άρρωστος, κανονικός και ταυτόχρονα μη κανονικός”.

Franco Basaglia* (μτφ: Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου)

.

Έλαβα αυτές τις μέρες, το νέο τεύχος του περιοδικού**, ενώ διάβαζα μια εργασία για την απανθρωποποίηση στα Ιδρύματα Κοινωνικής Πρόνοιας και Ψυχικής Υγείας (για την οποία θα σας γράψω λεπτομέρειες παρακάτω) και θεώρησα λοιπόν πως πρέπει να γράψω μερικά πράγματα κυρίως για όσες κι όσους διαβάζουν τις αναρτήσεις αυτού του blog, αλλά δεν έχουν πλήρη εικόνα για το τι συμβαίνει στα Λεχαινά.

Να ξεκινήσω επισημαίνοντας πως στο blog του psi-action θα βρείτε αρκετές σχετικές αναρτήσεις, που δείχνουν και την εξέλιξη της κατάστασης εκεί. Τι ακολούθησε; Μια σημαντικότατη παρέμβαση της Κίνησης Χειραφέτησης ΑμεΑ – «Μηδενική Ανοχή», αφού ήδη είχαμε ακούσει σε ημερίδα που έλαβε χώρα στο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο “Εμπρός” για τους “προστατευτικούς κλινοστατισμούς” που λαμβάνουν χώρα στο ΘΧΠ, είχαμε δει φωτογραφίες δεμένων παιδιών και καθηλωμένων ανθρώπων, κλουβιά και άλλες παρόμοιες απεχθείς εικόνες σε σχετικά ρεπορτάζ.

.

.

Το Δελτίο Τύπου της Κίνησης Χειραφέτησης ΑμεΑ – «Μηδενική Ανοχή» με ημερομηνία 29/2/2016, που μπορείτε εδώ να διαβάσετε ολόκληρο, αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής:

“Από το Νοέμβριο μέχρι και σήμερα η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης σε πολύ μικρό βαθμό έχει ανταποκριθεί σε σχέση με τη σοβαρότητα και κρισιμότητα της ιδρυματοποιημένης πραγματικότητας των Λεχαινών.

.
1. Δεν έχουν ξεκινήσει ακόμα οι εργασίες επι μέρους ομάδων προκειμένου να υπάρχει, στο πλαίσιο ενός αυστηρά καθορισμένου χρονοδιαγράμματος, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο καταγραφής και μετάβασης όλων των ιδρυμάτων στην Ελλάδα σε πιο μικρές, ευέλικτες και αποασυλοποιημένες δομές.

.
2. Γνωρίζουμε ότι σήμερα (29/2/2016) μια διεπιστημονική ομάδα θα επισκεφθεί το παράρτημα ΑμεΑ Λεχαινών, προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία της καταγραφής ατομικών αναγκών, χωρίς κανείς/καμία να γνωρίζει πότε θα γίνει το επόμενο βήμα της μεταφοράς των αναπήρων σε άλλες κοινοτικές δομές ανάλογα με τις ανάγκες τους και πότε θα σφραγιστεί το απαράδεκτο ίδρυμα/κολαστήριο.

.
3. Από αρχές Νοεμβρίου που καταλάβαμε το χώρο ήρθαμε αντιμέτωποι/ες με την περίπτωση δυο ανηλίκων, οι οποίες ήταν κλειδωμένες η μία σε «soft room» και η άλλη σε «κλουβί». Απαιτήσαμε την άμεση επαναξιολόγηση του φακέλου τους, προκειμένου να μεταφερθούν σε μια πιο ευέλικτη και κοινοτική δομή αντίστοιχη των αναγκών τους, πριν η ιδρυματική συνθήκη διαβρώσει σε βάθος την κατάστασή τους. Από τότε μέχρι και σήμερα οι συνεργάτες/τιδες της Αν.Υπ. Κοινωνικής Αλληλεγγύης μας διαβεβαιώνουν σε εβδομαδιαία βάση ότι ολοκληρώνεται η μεταφορά, ενώ αυτή ακόμα δεν έχει ξεκινήσει.

.
Δεσμευόμαστε ότι θα υπάρξει συνέχεια του ανένδοτου αγώνα μας μέχρι και ο τελευταίος/α ανάπηρος/η που ζει στο κολαστήριο να μεταφερθεί.

.
Οι αγώνες για το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, το δικαίωμα στην ίδια την ζωή, δεν τελειώνουν ποτέ«.

.

.

Κι εδώ αξίζει να σας μεταφέρω κάτι που γράφει η κυρία Κατερίνα Μάτσα στα “Τετράδια Ψυχιατρικής» (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 2015, Νο2):

”Η περίπτωση του ΘΧΠ Λεχαινών, όπου άτομα με σοβαρές αναπηρίες κρατούνται σε απάνθρωπες και βάρβαρες συνθήκες, ακόμα και μέσα σε κλουβιά, αποκαλύπτει τον πραγματικό χαρακτήρα της εφαρμοζόμενης πολιτικής, μιας πολιτικής εξόντωσης του διαφορετικού όπου η θεραπευτική φροντίδα ανάγεται σε καθημερινή και διαρκή άσκηση βίας, με τον ‘εγκλειστο ν’ αντιμετωπίζεται ως “πράγμα” και όχι ως ανθρώπινη ύπαρξη με ανάγκες, επιθυμίες και δικαιώματα”.

Είναι μια διάσταση αυτή, η πολιτική εννοώ, που δεν πρέπει να μας διαφεύγει. Και το αναφέρω σε σχέση με την πολύ αξιόλογη εργασία, για την οποία σας έκανα λόγο στην αρχή, αυτήν δηλαδή της κυρίας Χρυσούλας Κουτρουμάνου με τίτλο “Η απανθρωποποίηση στα ιδρύματα κοινωνικής πρόνοιας και την ψυχική υγεία: Η περίπτωση του Θεραπευτηρίου Χρόνιων Παθήσεων – Παράρτημα ΑμεΑ Λεχαινών Ηλείας«.

Αναφέρεται η κυρία Κουτρουμάνου, στο μηχανισμό των αμφίσημων στερεοτύπων θερμότητας/ικανότητας και φυσικά την υπανθρωποποίηση (infrahumanization) και την απανθρωποποίηση (dehumanization), τόσο την ζωώδη (animalistic), όσο και τη μηχανιστική (mechanistic). Σας προτείνω να την διαβάσετε κι εσείς μιας και οι καλές προθέσεις είναι φανερές, σε πάρα πολλά σημεία συμφωνώ και το τονίζω, με όσα παραθέτει, απλώς δεν μπορώ να μην υπογραμμίσω όπως ήδη προανέφερα, την πολιτική διάσταση όλων αυτών των θεμάτων που σαφέστατα επηρεάζει κάθε επιλογή της κεντρικής εξουσίας στους τομείς της υγείας και της πρόνοιας.

Επίσης παρατήρησα, ότι δεν υπάρχει πρόταση για την κινητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, η οποία δεν γίνεται και δεν πρέπει ν’ αρκεστεί στο “φιλανθρωπικό” της ρόλο. Κι αυτό ισχύει για κάθε τόπο, ο οποίος γειτονεύει μ’ ένα κλειστό ίδρυμα.

.

.

Οι κοινοτικές υπηρεσίες γενικότερα θα πρέπει να είναι το ζητούμενο κι η υποστήριξη των ατόμων στη διαδικασία επανένταξής τους, αντί της όποιας βελτίωσης της υλικοτεχνικής υποδομής ή της περαιτέρω επιστημονικής κατάρτισης/αύξησης του προσωπικού ή της εύρεσης νέων πόρων, μιας και όλα αυτά συντηρούν και δεν καταργούν τα λογής-λογής άσυλα. Και είναι θετικότατο πως ο απώτερος στόχος της εργασίας της, όπως γράφει η κυρία Κουτρουμάνου, στο τέλος, είναι η συμβολή στην ουσιαστική έναρξη της αποϊδρυματοποίησης στην Ελλάδα.

Συνολικά η κοινωνία επομένως, πρέπει να εκπαιδευτεί, ώστε οι στάσεις όλων ν’ αλλάξουν και να μειωθεί ο στιγματισμός των πολιτών με αναπηρία, των ψυχικά πασχόντων και των λογής μη κανονικών για να θυμηθούμε και τον Michel Foucault, όπως κάνει άλλωστε και η κυρία Μάτσα. Η εποπτεία των επαγγελματιών βεβαίως βοηθάει στην ανάκτηση της υποκειμενικότητας τους, ωστόσο δεν αλλάζει ριζικά με κανένα τρόπο την ίδια τη βάρβαρη “φύση” των ασύλων, ως παραδοσιακών χώρων άσκησης βίας, όπου πάμπολλα άνθη του κακού βρίσκουν πρόσφορο τόπο άνθησης κι όπου οι έγκλειστοι τους δεν αναγνωρίζονται ως άτομα με αυτονόητα δικαιώματα.

Αν βεβαίως οι ειδικοί αρέσκονται σ’ έναν διαχειριστικό ρόλο, ως φορείς άσκησης της κυρίαρχης ψυχιατρικής είναι εύλογο πως δεν θα προβούν σε ενέργειες που θέτουν υπό αμφισβήτηση όλο αυτό το τύποις «θεραπευτικό πλαίσιο». Απ’ την άλλη υπάρχουμε κι οι άλλοι που πιστεύουμε σε διαφορετικές αξίες και φυσικά διαφορετικά πράγματα οραματιζόμαστε: το να γίνουν οι αλλαγές υπόθεση του καθενός μας, γιατί όλους μας αφορούν τέτοια ζητήματα. Είναι κάτι που φρόντιζε να τονίσει στις ομιλίες του κι ο αξέχαστος Γιώργος Γιαννουλόπουλος και δεν πρέπει να το ξεχνάμε.

Το έχει διατυπώσει άλλωστε με τον καλύτερο τρόπο ο κύριος Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου στο σχετικό άρθρο του στα “Τετράδια Ψυχιατρικής” και μ’ αυτό σκοπεύω να κλείσουμε, αναλογιζόμενοι όλοι τις ευθύνες μας:

“Η πάλη για τον εξανθρωπισμό και την αποϊδρυματοποίηση όλων των ιδρυμάτων για τις όποιες ομάδες ατόμων με πολύπλοκα προβλήματα, πρέπει ν’ ανοίξει σε όλη την κοινωνία. Κοινωνικά κινήματα, άτομα με ψυχιατρική εμπειρία, άτομα και οργανώσεις από το αναπηρικό κίνημα, οικογένειες, λειτουργοί της ψυχικής υγείας, και άλλοι, πρέπει να ορθώσουν αντιστάσεις απέναντι σ’ αυτή την απανθρωποποιητική διαχείριση ανθρώπων (που τα ίδια αυτά ιδρύματα μετέτρεψαν σε νεκρές ψυχές και αντικείμενα), προϊόν της λειτουργίας και των πρακτικών αυτών των ιδρυμάτων και υπηρεσιών, της εγγενούς τους βίας και βαρβαρότητας -που όσο περνάει ο καιρός εν μέσω της οικονομικής κρίσης και των διαδοχικών μνημονίων, γίνεται όλο και χειρότερη”.-
.
.
.
.
.

*Απόσπασμα απ’ το άρθρο: «Η έννοια της υγείας και της αρρώστιας», Περιοδικό «Κοινωνία και Ψυχική Υγεία», τεύχος 7.

**Όσες κι όσο ενδιαφέρεστε να γίνετε συνδρομητές του σπουδαίου αυτού περιοδικού απευθυνθείτε στο email: tetradiapsy@gmail.com

*** Οι φωτογραφίες της ανάρτησης προέρχονται αντίστοιχα από εδώ κι εδώ.

.
.
.
.