Κι αφού αναφέρθηκα στις προηγούμενες αναρτήσεις στην επιρροή του Υπέρτατου Ποιητή στη λογοτεχνία και τη μουσική, για να δούμε τι γίνεται στον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο σήμερα, ξεκινώντας από έναν αιώνα περίπου πριν. Η πιο παλιά ταινία λοιπόν, που βασίζεται σε έργο του είναι αυτή του 1911 που μπορείτε να δείτε κι εσείς ολόκληρη παραπάνω (οι επεξηγηματικές εμβόλιμες κάρτες με τους διαλόγους έχουν αγγλική μετάφραση). Απίστευτα καλή παραγωγή για την εποχή της, με ειδικά εφέ, αξιοποίησε τα γνωστά χαρακτικά του Gustave Doré στην αναπαραγωγή των σκηνών, κτλ. Ήταν βουβή βέβαια, βασίστηκε στην Κόλαση της Θείας Κωμωδίας, χρειάστηκαν τρία χρόνια για να ολοκληρωθεί κι αποτέλεσε την πρώτη ιταλική ταινία μεγάλου μήκους. Έκανε παγκόσμια επιτυχία, προκάλεσε εξαιτίας του γυμνού κι έδωσε αφορμή στους ιδιοκτήτες των θεάτρων ν’ αυξήσουν τις τιμές των εισιτηρίων.
Οι σκηνές απ’ αυτή την ταινία επαναχρησιμοποιήθηκαν μάλιστα αργότερα, σε μια αμερικανική του 1936, τη Hell-O-Vision και σε μια ακόμη του 1944 που είχε τίτλο Go Down, Death! και προοριζόταν ειδικά για Αφρο-αμερικανικό κοινό (πατώντας στον σύνδεσμο του τίτλου, μπορείτε να τη δείτε κι εσείς ολόκληρη ή να εστιάσετε σε μερικές σκηνές π.χ. μετά το 51ο λεπτό). Απ’ το 1907 πάντως, έχουμε ταινία που αφορά ηρωίδα του Δάντη (που βρίσκουμε και στην όπερα). Ήταν αμερικανική, τιτλοφορούνταν Francesca da Rimini, διαρκούσε 16 λεπτά και την σκηνοθεσία είχε κάνει ο William V. Ranous. Πρωταγωνίστρια ήταν η Florence Turner. Η ταινία είναι γνωστή και με τον τίτλο Τα δύο αδέρφια. Έκτοτε, με το πέρασμα του χρόνου, πολλοί σκηνοθέτες βρήκαν την έμπνευσή τους στα έργα του Δάντη, αν κι η Κόλαση, η αλήθεια είναι ότι ασκούσε πάντα μεγαλύτερη έλξη. Μια σχολαστική καταγραφή όλων των ταινιών θα βρείτε εδώ. Η πιο πρόσφατη πάντως είναι αυτή του Alessio Nencioni που τιτλοφορείται Go Dante Go Go Go κι είναι μια εναλλακτική κωμωδία με πρωταγωνιστή έναν νεαρό και άθλιο σκηνοθέτη, ο οποίος αποφασίζει να συμμετάσχει σε διαγωνισμό ταινιών μικρού μήκους, με την τρελή πρόθεση να ολοκληρώσει δέκα ταινίες μικρού μήκους (μία ανά είδος ταινίας) σε λιγότερο από ένα μήνα
Και στη μικρή οθόνη βέβαια, βρίσκουμε παραγωγές για το Δάντη και κάποιες απ’ αυτές είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, όπως αυτή του RAI Tre, Vita di Dante, τα τρία μέρη της οποίας θα τα βρείτε στο site της (εδώ το δεύτερο κι εδώ το τρίτο). Πολύ αξιόλογη ήταν κι η δουλειά που έκανε ο Peter Greenaway το 1989, στη Μεγάλη Βρετανία (A Tv Dante: The Inferno Cantos I-VIII ), όταν συνεργάστηκε με τον καλλιτέχνη Tom Phillips για να μετατρέψει τα πρώτα οκτώ Κάντος της Κόλασης σε παράσταση βίντεο, συμπληρωμένα με σημειώσεις στην οθόνη των Phillips, David Attenborough και άλλων. Συμπληρωματικό στο έργο των Greenaway και Phillips είναι αυτό του Raul Ruiz που το 1991 παρουσίασε στη μικρή οθόνη στα πλαίσια πάντα του ίδιου προγράμματος (A Tv Dante: The Inferno Cantors IX-XIV), τα υπόλοιπα κάντος, τοποθετώντας τη δράση στη Χιλή, όταν η χώρα βρισκόταν υπό τη δικτατορία του στρατηγού Augusto Pinochet. «Η κόλαση χαρακτηρίζεται από μορφές βίας, βασανιστηρίων και τιμωριών, τυπικές για αυτό το καθεστώς, αλλά κοινές σε άλλα μέρη όπου δικτάτορες, ολιγαρχίες, αιρέσεις ασκούν ακατάλληλα την εξουσία«, όπως αναφέρεται εδώ.
Για να δούμε τώρα ποια ήταν η πρώτη φορά που παρουσιάστηκε σε θεατρική σκηνή η ποίηση του Δάντη…. Σύμφωνα λοιπόν με τις πηγές που συμβουλεύτηκα ο Ιταλός ηθοποιός Gustavo Modena, εξόριστος για πολιτικούς λόγους στην Αγγλία, έπαιξε στο Queen’s Theatre στο Λονδίνο το 1839, συνοδεία μουσικής, αποσπάσματα του έργου του. Αναμφίβολα δεν ήταν τυχαία η επιλογή του. Άνοιξε έτσι ο δρόμος κι άλλοι ηθοποιοί μετέπειτα και φυσικά σκηνοθέτες, ασχολήθηκαν με το έργο του Δάντη. Σαν χαρακτήρας πάντως ο Υπέρτατος Ποιητής εμφανίστηκε παραδόξως πρώτη φορά στο γερμανικό θέατρο. Και συγκεκριμένα στο σατιρικό-φανταστικό δράμα του Ludwig Tieck, που είχε τον τίτλο Prinz Zerbino oder Die Reise nach dem guten Geschmack (Jena 1799). Παιζόταν λοιπόν εντός κι εκτός Ιταλίας, όπως για παράδειγμα στο Graz το 1826, που ανέβασε σχετική παράσταση ο Ignazio Kohlmann, αλλά και στην Copenaghen το 1852, όταν ο Δανός C. Kurt Molbech εμπνεύστηκε ένα έργο που λίγη σχέση είχε με τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα κι αυτό είναι κάτι που δεν συνέβαινε σπάνια έκτοτε. Περισσότερες λεπτομέρειες, για την ιστορική αναδρομή των παραστάσεων του εξωτερικού μπορείτε να βρείτε εδώ και μία απ’ τις πιο πρόσφατες που βασίστηκαν στη Θεία Κωμωδία ήταν το χοροθέατρο της Ester Ambrosino που συνεργάστηκε με τον συνθέτη Michael Krause κι επεξεργάστηκε τις εντυπωσιακές εικόνες της ενώνοντάς τες σ’ ένα μίγμα χορού, δράματος, τραγουδιού και video art, συνοδευόμενης από τη Staatskapelle Weimar. Ξεχωριστές κάθε φορά είναι κι οι παραστάσεις του Romeo Castelucci και αν παρακολουθήσετε για λίγα λεπτά τα video του, θα καταλάβετε γιατί. Να πάμε όμως και στα δικά μας σιγά σιγά…
Φυσικά και το ελληνικό θέατρο έχει ασχοληθεί με την παρακαταθήκη του Δάντη. Κι επειδή ένα τέτοιο θέμα θα μπορούσε ν’ αποτελέσει ολόκληρη διατριβή όπως καταλαβαίνετε, ενδεικτικά μόνο θα σας γράψω κάποιες πληροφορίες. Μελετώντας για παράδειγμα το βιβλίο του Γιάννη Σιδέρη, «Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου 1794-1944» (εκδόσεις «Καστανιώτη», 2000), έμαθα ότι στο θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη υπήρχε παράσταση με τον τίτλο της ηρωίδας του Δάντη «Φραντζέσκα Ντά Ρίμινι» (σε μετάφραση Γ. Τσοκοπούλου) ήδη απ’ τις 11 του Οκτώβρη του 1914, η οποία επαναλαμβανόταν και τα χρόνια που ακολούθησαν. Έκτοτε κι άλλοι θίασοι και θεατρικές ομάδες ασχολήθηκαν με τη Θεία Κωμωδία (δε θα μπορούσε να γίνει κι αλλιώς, αφού είναι γνωστή η σχέση του Δάντη με την αρχαίο ελληνικό πολιτισμό) και φυσικά δεν έλειψαν και τα μεγάλα ονόματα απ’ το εξωτερικό που επισκέφτηκαν την Ελλάδα, δίνοντας τις δικές τους παραστάσεις, όπως ο Roberto Benigni στην Πάτρα και στην Αθήνα, ο Castelucci που προαναφέρθηκε κ.α. Μια απ’ τις πιο πρόσφατες πάντως, είναι αυτή της ομάδα Vasistas σε σκηνοθεσία Αργυρούς Χιώτη, που μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη παρακάτω.
(συνεχίζεται…)
