Ο Franco Rotelli (Φράνκο Ροτέλλι), στενός συνεργάτης του Franco Basaglia (Φράνκο Μπαζάλια), απεβίωσε πρόσφατα (16/3/2023) στην Ιταλία σε ηλικία 81 ετών, ύστερα από μια σχετικά σύντομη μάχη με τον καρκίνο. Ήταν διευθυντής των ψυχιατρικών υπηρεσιών της Τεργέστης από το 1980 μέχρι και το 1995 και διευθυντής των Υγειονομικών Υπηρεσιών της Τεργέστης από το 1998 μέχρι το 2001 και από το 2004 μέχρι το 2010. Από το 2013 έως το 2018 διατέλεσε πρόεδρος της Επιτροπής για την Υγεία και την Κοινωνική Πολιτική του Νομαρχιακού Συμβουλίου της Friuli Venezia Giulia. Κι ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου έγραψε αυτό το κείμενο για ‘κεινον, ώστε όσοι άνθρωποι δεν τον ήξεραν να μπορούν να το διαβάσουν και να μάθουν περισσότερα για ‘κείνον και να καταλάβουν κυρίως γιατί είναι τόσο σπουδαίο το έργο του, στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Απ’ το Θόδωρο πληροφορήθηκα επίσης, ότι ο Rotelli ήταν εκείνος που είχε φυτέψει και τα τριαντάφυλλα στο Parco di San Giovanni, στο παλιό Ψυχιατρείο δηλαδή της Τεργέστης (για το οποίο είχα γράψει αυτήν την ανάρτηση εδώ), κι ήταν κάτι που δε θυμόμουν να έχω διαβάσει ή ακούσει στο παρελθόν. Ψάχνοντας λοιπόν αυτήν την ιστορία (γιατί τέτοιες λεπτομέρειες μ’ ενδιαφέρουν και φωτίζουν τους πρωταγωνιστές των γεγονότων από άλλες πλευρές), έμαθα ότι είχε φυτέψει 5000 τριανταφυλλιές, την περίοδο μεταξύ 2005 ως 2010. Και βρήκα ένα σχετικό άρθρο του (αυτό που βλέπετε και στον τίτλο της ανάρτησης), που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο που κυκλοφορεί απ’ τις εκδόσεις «Alfabeta Verlag». Το επιμελήθηκε η Agnesa Baini, αποτελείται από 22 κείμενα που καλύπτουν την περίοδο απ’ το 1981 ως το 2017, μαζί με ένα του 1967 και θέτει το καίριο ερώτημα στον τίτλο του «Ποια ψυχιατρική;». Τον πρόλογο έχει γράψει ο Benedetto Saraceno που αποχαιρετά το Rotelli μ’ ένα κείμενο που υπάρχει εδώ.
Γράφει τόσο σημαντικά πράγματα σ’ αυτό το βιβλίο o Rotelli και συμβουλευόμενη το άρθρο του Paolo F. Peloso, θα σας μεταφράσω κάποια σημεία (κάνοντας κυρίως απόδοση, μιας και δεν είμαι μεταφράστρια) όπως το ακόλουθο για παράδειγμα, που δείχνει πως το σύστημα θέτει απλά εμπόδια μερικές φορές αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικά: «Δεν υπάρχει ανάγκη για καταστολή, δεν υπάρχει ανάγκη για βία για να τεθεί ένα τέλος στα πράγματα. Αρκεί να πολλαπλασιάσουμε τους κανόνες, αρκεί να τους κάνουμε διάχυτους και επεμβατικούς αρκετά, για να τους ερμηνεύσουμε στην ηλίθια εκδοχή τους. Το ίδιο έκανε – για παράδειγμα – το Κομμουνιστικό Κόμμα στην Πάρμα τα χρόνια που ο Basaglia ήταν διευθυντής του ασύλου. Κάποια στιγμή το κόμμα δεν ήθελε να προχωρήσει η αλλαγή και πώς την εμπόδισε; Αρχίζοντας με την απαίτηση του να λέμε ότι οι εθελοντές που έμπαιναν μέσα στο νοσοκομείο έπρεπε να εγγραφούν, να φέρουν την ταυτότητά τους για να συμπληρώσουν μια φόρμα, να πληρώνουν για τα μεσημεριανά γεύματα και τα σνακ… Ότι δεν μπορούσαν (επίσης) πλέον να τρώνε με ασθενείς γιατί αυτό δεν ήταν νόμιμο, δεν ήταν υγιεινό και ούτω καθεξής. Με λίγα λόγια, αρκούσε λίγη γραφειοκρατία για να αποτρέψει τη γέννηση μιας νέας κουλτούρας φροντίδας» (σελ. 158).
Για ποια ψυχιατρική λοιπόν πρέπει να παλέψουμε όλοι οι ενδιαφερόμενοι από κοινού; Για μια που «να φροντίζει, εδώ και τώρα, να μεταμορφώνει τον τρόπο ζωής, να νιώθει τα βάσανα του ασθενούς και ταυτόχρονα να μεταμορφώνει τη συγκεκριμένη καθημερινότητά του» (σελ. 46). Επομένως η απάντηση στο ερώτημα δεν αναζητείται από τον Ροτέλλι ούτε σε «ουτοπίες, ιδεολογίες, καλές προθέσεις, κακές πράξεις», ούτε σε «εγχειρίδια που διαβάζονται και παραμερίζονται», αλλά στην καθημερινή πρακτική: «σε κάποια δευτερεύουσα γωνιά ενός νοσοκομείου, στη σιωπηλή, επαναλαμβανόμενη συνταγή της μακροχρόνιας δράσης των φαρμάκων, στην τηλεοπτική εμφάνιση κάποιου συλλογισμένου γιατρού της ψυχής… Αυτές είναι οι προκλήσεις με τις οποίες εμείς που «κάνουμε» ψυχιατρική (αλλά όχι μόνο εμείς) καλούμαστε καθημερινά να μετρήσουμε τον εαυτό μας ξεκινώντας και από τις καλές πρακτικές για τις οποίες είμαστε, λίγο πολύ, συχνά ικανοί».
Ο Rotelli σ’ αυτό το βιβλίο έγραψε κι άλλα πράγματα και φαίνεται να μιλάει ακόμη και για τις μέρες μας… «Όταν συμβαίνει ένας σεισμός, ή οποιαδήποτε καταστροφή, μετά τον πρώτο πανικό, μετά από κάποιο σάστισμα ή αίσθημα απελπισίας… ξημερώνει, έρχεται η στιγμή που όλοι λειτουργούν, συνεργάζονται, ίσοι, αλληλέγγυοι, σαν ένας μόνο άνθρωπος, το κοινωνικό σώμα δηλαδή μεταμορφώνεται σε ένα είδος συλλογικού αντισώματος. Αυτό διαρκεί, λένε οι μελετητές, μέχρι να φτάσει η «διάσωση»: ο στρατός, οι νομάρχες κ.λπ. Σταδιακά τελειώνει η συνεργασία και η ισότητα, οι θεσμοί ανακτούν τον έλεγχο, όλοι ξεκαθαρίζουν τους λογαριασμούς τους… Κανόνες, συμβόλαιο, δικαιώματα, ανακατασκευάζουν το μονοπάτι του χωρισμού και της ανισότητας» (σελ. 56). Δυστυχώς…
Για να πάμε όμως και σ’ άλλα θέματα, να εξηγήσω ότι στο βιβλίο του πάντως ο Rotelli έχει γράψει άρθρο και για τη Λέρο, όπως θα δείτε αν προσέξετε το εξώφυλλο. Γιατί όσα είδε εκεί ήταν γροθιά στο στομάχι: «Τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν μια λογική: ο πόλεμος κατά των Εβραίων (…), αλλά ποια είναι η λογική εδώ; Τι οδηγεί σε ανθρώπινους σωρούς μες σε βρώμικα κρησφύγετα, στον προσδιορισμό αυτών των συστάδων ανδρών και γυναικών καλυμμένων με κουρέλια, πεταμένων, ο ένας πάνω στον άλλο, σε μια ακάθαρτη δυσωδία;» Ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου εξηγεί για την περίοδο εκείνη: «καθοριστική ήταν η συμβολή του στην υπόθεση της Λέρου όταν, στη δεκαετία του 80, η κυρίαρχη ψυχιατρική στη Ελλάδα, τα πανεπιστήμια κλπ, και αρνούνταν και έβγαζαν μιαν, ως εκ της ίδιας της σύστασης τους, ανικανότητα να κάνουν την όποια παρέμβαση στο κολαστήριο που με τις πρακτικές τους είχαν δημιουργήσει, ενώ, την ίδια στιγμή, ακούγονταν φωνές για άμεση διάλυση του ψυχιατρείου με τη μεταφορά των ασθενών σε πολυπληθή οικοτροφεία στην ηπειρωτική Ελλάδα, οι ΜΚΟ αναλάμβαναν την βιαστική επιλογή ασθενών για την ηπειρωτική Ελλάδα και οι κάτοικοι του νησιού αντιδρούσαν γιατί εισέπρατταν την όποια παρέμβαση ακουγόταν ότι θα γίνει, ως απειλή για την απώλεια των θέσεων εργασίας που είχαν.
Ήταν τότε που ο Ροτέλλι, μετά από επίσκεψή του στη Λέρο τον Δεκέμβριο του 1988, δήλωνε, σε ημερίδα στο Δαφνί, ότι το ζήτημα δεν είναι το κλείσιμο του ψυχιατρείου, το ζήτημα είναι ν΄ αλλάξουμε την ψυχιατρική, πώς κατανοούμε και επικοινωνούμε με τον ψυχικά πάσχοντα, πώς ανοίγουμε μια σχέση μαζί του, πώς μετασχηματίζουμε τους καθετοποιημένους επαγγελματικούς ρόλους. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία πώς μετασχηματίζουμε και «πάμε πέρα από» το ίδρυμα, «από τα μέσα προς τα έξω», στην κοινότητα, με τους ασθενείς, που αποκτούν, πλέον, δικαιώματα και με το ίδιο προσωπικό, που αλλάζει ρόλο, από αυτόν του φύλακα σε αυτόν του θεραπευτή. Ήταν αυτή η γραμμή που πέρασε μέσα από τα προγράμματα Αποϊδρυματοποίησης στο ΚΘΛέρου, τα οποία έγινε δυνατό να υλοποιηθούν κερδίζοντας τη στήριξη μεγάλης μερίδας του προσωπικού και της τοπικής κοινωνίας γενικά…»
Και τι μπορούμε να κάνουμε για να πετύχουμε όλα αυτά; Ο άνθρωπος λοιπόν που φύτευε τριαντάφυλλα, έγραψε κιόλας κάτι σχετικό: «Ίσως οι ιδέες γεννιούνται και μπορούν να αναπτυχθούν σε ένα μέρος, αλλά πρέπει απαραίτητα να εξαπλωθούν παντού». Κι ο Rotelli, όπως σημειώνεται εδώ απ’ τον Pietro Pellegrini, ίσως να ήθελε να φυτέψει άλλα πέντε χιλιάδες τριαντάφυλλα, γιατί «το τριαντάφυλλο που (ακόμη) δεν υπάρχει καλεί μια άλλη εποχή, μια άλλη γενιά, μια νέα ενέργεια, μια νέα αγάπη».
Κι επειδή, όπως αναφέρεται εδώ (σ’ αυτό το εξαιρετικό άρθρο της Fabiana Martini), προειδοποιεί ο Antoine de Saint-Exupéry και γνωρίζουμε καλά όλα μας: «δεν μπορεί κανείς να συνεχίσει να ζει ασχολούμενος μόνο με ψυγεία, πολιτική, ισολογισμούς και σταυρόλεξα. Δεν είναι δυνατόν να συνεχίσει κανείς έτσι». Χρειαζόμαστε και τριαντάφυλλα, ομορφιά, ελπίδα, όνειρα. Κι αυτό που μετράει, είναι εκείνο που αποκαλύπτει η αλεπού στον Μικρό Πρίγκιπα: «Είναι ο χρόνος που έχασες για το τριαντάφυλλό σου που έκανε το τριαντάφυλλό σου τόσο σημαντικό».
«Υπάρχουν» επομένως «ακόμη πολλά τείχη να γκρεμιστούν (υλικά αλλά όχι μόνο), αναλαμβάνοντας κάθε φορά την ευθύνη για ό,τι συνεπάγεται αυτή η κατάρρευση (σελ. 158). Υπάρχουν ακόμα πολλά τριαντάφυλλα που πρέπει να φυτευτούν στον κήπο με τις τριανταφυλλιές (σελ. 151), γράφει ο Rotelli, και ακόμη και ένα μπορεί να είναι σημαντικό ενάντια στον άπειρο κίνδυνο να στεγνώσει και να πεθάνει ο κόσμος…» Ακόμη και ένα. Αυτό είναι που πρέπει να φυτέψουμε._
.
ΠΗΓΕΣ:
-«Έφυγε από τη ζωή ο Φράνκο Ροτέλλι«, του Θόδωρου Μεγαλοοικονόμου
– “QUALE PSICHIATRIA?” 23 scritti di Franco Rotelli«, του Paolo F. Peloso
-«Un ricordo di Franco Rotelli«, του Pietro Pellegrini
-«Quelle rose dimostrano che tutto può essere cambiato» της Fabiana Martini
-«È morto lo psichiatra Rotelli, collaborò alla legge Basaglia che portò alla chiusura dei manicomi«, της Valeria Pini, στην εφημερίδα «La Repubblica», 16/3/2023
–
AIKATERINI TEMPELI 