Τα roadtrip στα Βαλκάνια και την Ευρώπη είναι φυσικά πολύ πιο προσιτά από οικονομικής πλευράς, σε σχέση μ’ ένα ταξίδι στην Κίνα (που μοιάζει μάλλον απίθανο για τα περισσότερα άτομα), κι έτσι αισθάνθηκα τυχερή πέρυσι τον Αύγουστο, όταν είδα ότι το Μουσείο Mora Ferenc στο Szeged της Ουγγαρίας, φιλοξενούσε πολλά αντικείμενα απ’ αυτή τη χώρα, στην περιοδική του έκθεση.
Γενικώς πρόκειται για ένα πολύ αξιόλογο Μουσείο με διάφορα τμήματα που μπορείτε να επισκεφτείτε κι ίσως γράψω και γι’ αυτά άλλη στιγμή, αλλά σήμερα όπως ήδη θα καταλάβατε το θέμα μας θα αφορά μόνο τα κινέζικα εκθέματα που του δάνεισε το Μουσείο της Σανγκάης και φυσικά το στρατό από τερακότα. Ο στρατός βρέθηκε όταν ανακαλύφθηκε ο τάφος του πρώτου Κινέζου αυτοκράτορα της δυναστείας Τσιν, Qin Shi Huangdi (Τσιν Σι Χουάνγκ ή Γινγκ Ζενγκ), ο οποίος είχε κυβερνήσει από το 221 έως το 210 π.Χ. Το μαυσωλείο του αυτοκράτορα βρίσκεται στην επαρχία Shaanxi και ήρθε στο φως εντελώς τυχαία τον Μάρτιο του 1974 όταν ο Yang Zhefa (κάποιοι αμφισβητούν ότι ήταν ο πρώτος) και τα έξι αδέρφια του που ήταν αγρότες (έγιναν διάσημοι αργότερα κι υπέγραφαν αυτόγραφα για το προς ζην μέχρι τα βαθιά γεράματα), καθώς έσκαβαν για ν’ ανοίξουν ένα πηγάδι προκειμένου ν’ αντιμετωπίσουν την ξηρασία που έπληττε τότε την περιοχή, βρήκαν θραύσματα από ανθρώπινες φιγούρες, φτιαγμένες από πηλό. Και δεν ήταν καθόλου χαρούμενοι γι’ αυτό.
Θα γράψω περισσότερα για το θέμα παρακάτω, αλλά προς το παρόν να εξηγήσω πως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αντικείμενα, της έκθεσης (που ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2024), ήταν αυτή η ολόσωμη ταφική πανοπλία που βλέπετε στην επόμενη φωτογραφία κι είναι φτιαγμένη από περίπου 2.000 κομμάτια γυαλισμένου νεφρίτη, που συνδέονται με χρυσές κι ασημένιες κλωστές. Τέτοιες πανοπλίες χρησιμοποιούνταν μόνο για την ταφή των υψηλόβαθμων αξιωματούχων, έχουν βρεθεί μόνο ελάχιστες (μόλις περισσότερες από 20) κατά τη διάρκεια ανασκαφών και σπάνια εκτίθενται εκτός Κίνας, όπως μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Όχι μόνο αυτή είναι κατασκευασμένη από το ειδικό ορυκτό, αλλά και έτερα μικροαντικείμενα από νεφρίτη τοποθετήθηκαν στα εννέα στόμια του σώματος του νεκρού για να αποτρέψουν την αναχώρηση της ψυχής. Η φωτογραφία της συγκεκριμένης πανοπλίας υπήρχε και στα εισιτήρια εισόδου της περιοδικής έκθεσης, πράγμα που συνηγορεί στη σπουδαιότητα του εκθέματος. Ίσως με μια τέτοια να τάφηκε ο πρώτος Αυτοκράτορας της Κίνας, πιθανολογούν οι ειδικοί.
Η έκθεση γενικότερα, ταξίδεψε τους επισκέπτες μέσω τεσσάρων ενοτήτων. Η πρώτη ενότητα διερευνούσε την καθημερινή ζωή μέσα από κεραμικά τάφου που σχεδιάστηκαν για να αντιπροσωπεύουν το περιβάλλον του νεκρού. Η επόμενη ενότητα παρουσίαζε τα αντικείμενα κυριαρχίας: σφραγίδες, όπλα κατάκτησης και αντικείμενα από νεφρίτη (όπως ήδη ανέφερα) που συμβόλιζαν την εξουσία. Βλέπετε επίσης στην ακόλουθη φωτογραφία μια μπρούτζινη άμαξα σε μικρογραφία που μοιάζει μ’ αυτή ακριβώς με την οποία περιόδευε ο Αυτοκράτορας.
Το τελευταίο τμήμα της έκθεσης, που εγκαινιάστηκε τη Νύχτα των Μουσείων, επικεντρώθηκε στη σχέση της αρχαίας Κίνας με τον έξω κόσμο, με τον Δρόμο του Μεταξιού που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Χαν. Υπήρχαν επίσης αντικείμενα ανθρώπων που ζουν στα σύνορα της Κίνας, συμπεριλαμβανομένων των Ασιατών Ούννων.
Πέρα απ’ αυτά τα εκθέματα βέβαια, το ενδιαφέρον του κοινού συγκέντρωσαν οι πολεμιστές που είναι κατασκευασμένοι από τον ίδιο πηλό με τον στρατό από τερακότα και είναι αληθινοί σε μέγεθος, σχήμα και λεπτομέρειες (8.000 περίπου βρέθηκαν τότε, της περιόδου γύρω στο 220 π.Χ), κι όπως ήδη εξήγησα υπήρχαν κοντά στον τάφο του Qin Shi Huangdi, του πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας, σε τέσσερις συνολικά υπόγειους θαλάμους (λάκκους). Καθένα απ’ αυτά τα γλυπτά είχε διαφορετικά ζωγραφισμένα πρόσωπα (ύποπτα τέλεια βέβαια) και ρούχα αλλά μόλις ήρθαν σ’ επαφή με τον αέρα τα χρώματα σχεδόν εξαφανίστηκαν πέφτοντας σαν σκόνη στο έδαφος. Σε λίγα γλυπτά πάντως διακρίνονται ακόμη κι έτσι μπορούμε να καταλάβουμε πως έμοιαζαν αρχικά.
Ο κοίλος κορμός των πολεμιστών ήταν φτιαγμένος από πηλό, τα χέρια και τα πόδια είχαν κατασκευαστεί με τον ίδιο τρόπο και ακολούθως είχαν προσαρμοστεί στο σώμα. Η κάθε μορφή πλενόταν στη συνέχεια από τους αγγειοπλάστες που προσάρμοζαν και χειροποίητα ρούχα, τα οποία ήταν φτιαγμένα για να αντιστοιχούν σε διάφορους τύπους στολών. Η τελική εκδοχή του κορμού χωρίς κεφάλι στέγνωσε σε κλίβανο με άνθρακα του οποίου η θερμοκρασία έπρεπε να φτάσει τους χίλιους βαθμούς κελσίου για περίοδο πέντε ημερών. Τα κεφάλια διαμορφώθηκαν ξεχωριστά από εξειδικευμένους τεχνίτες, από λεπτό στρώμα πηλού για να σχηματίσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα ιδιαίτερα χτενίσματα και φυσικά τις εκφράσεις του κάθε προσώπου.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών της ανασκαφής ανακαλύφθηκαν γραφές σε κρυφές πτυχές των γλυπτών. Αυτά τα γραπτά μπορούν να θεωρηθούν ένα είδος πιστοποιητικών σημάτων ποιότητας, τα οποία αφαιρούν το πέπλο της ανωνυμίας από τα γλυπτά και παρέχουν τα ονόματα 87 διαφορετικών ανθρώπων που ήταν επικεφαλείς κι είχαν ως αποστολή τη δημιουργία τους. Καθένας τους είχε μαζί του 10 επιδέξιους τεχνίτες, οι οποίοι δούλευαν πάνω στα γλυπτά. Αυτή η ομάδα, με τον κάθε επικεφαλή ήταν σε θέση να παράγει ένα γλυπτό το πολύ το μήνα. Οι εργασίες είχαν αρχίσει 11 χρόνια πριν το θάνατο του αυτοκράτορα και όσον αφορά τα πρόσωπα των στρατιωτών, πηγή έμπνευσης αποτέλεσαν μεταξύ άλλων και διάφοροι δούλοι, αλλά κυρίως στρατιώτες. Κανένα γλυπτό δεν είναι όμοιο με άλλα, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του προσώπου (και γεννιέται εδώ ένα ερώτημα σχετικά με το πόση ατομικότητα χωράει σ’ ένα στρατό, έστω κι τέτοιου είδους).
Όσον αφορά τα μαλλιά των στρατιωτικών, μπορούμε να αναγνωρίσουμε απ’ αυτά τα τυπικά χτενίσματα, τις τάξεις των ανώτερων αξιωματικών και στρατηγών. Συνοδεύονται με όμορφα καλύμματα κεφαλής ή είναι χτενισμένα σε σχήμα που να θυμίζει πουλί. Και με την ευκαιρία να σημειώσω εδώ πως βρέθηκαν στην ανασκαφή και μπρούτζινοι κύκνοι κι άλλα πουλιά που συμβόλιζαν τη μακροζωία.
Από τις στάσεις των πολεμιστών τώρα, είναι φανερό ότι συνήθιζαν να κρατούν όπλα στα χέρια τους. Ωστόσο, μόνο λίγα όπλα, αληθινά μάλιστα, βρέθηκαν. Οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι τα όπλα κλάπηκαν, όταν ο στρατός από τερακότα λεηλατήθηκε από τον επαναστάτη ηγέτη Manga γύρω στο 206 π.Χ. Με μια προσεκτική εξέταση των χεριών των πολεμιστών μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι κάποιοι από αυτούς έχουν τα χέρια καλά κλεισμένα σε γροθιά, ενώ άλλοι έχουν πιο χαλαρά δάχτυλα σαν να κρατούσαν π.χ. ένα δόρυ (βρέθηκαν άλλωστε και βαλλίστρες στο δεύτερο θάλαμο, όταν έγιναν οι ανασκαφές, καθώς και ξίφη στον πρώτο) κι άλλοι έχουν σφίξει ή λυγίσει μόνο μερικά δάχτυλα. Κι επειδή υπήρχαν και ιππείς βλέπετε και την ακόλουθη φωτογραφία.
Τα άλογα για το ιππικό επιλέχθηκαν από την καλύτερη ράτσα της εποχής με ιδιαίτερη έμφαση στην ταχύτητα και την αντοχή. Οι Τσιν άλλωστε, είχαν συχνές επαφές με νομάδες κατά μήκος των δυτικών συνόρων. Το μήκος στα σώματα των αλόγων, που αποτελούσαν ουσιαστικά μέρος του στρατού από τερακότα, έφτανε το 170-220 εκατοστά που αντιστοιχούσαν στις τότε μεγαλύτερες διαστάσεις. Αυτά τα ζώα με δυνατό σκελετό που φέρουν σέλα (κι έχει σημασία αυτό), δεν εμφανίζουν πάντως ιδιαίτερα ανατομικά χαρακτηριστικά.
Και για το τέλος, άφησα το κεντρικό πρόσωπο, πίσω απ’ όλα αυτά, τον αυτοκράτορα δηλαδή, του οποίου ο τάφος δεν έχει ανοιχθεί ποτέ (εδώ αναφέρονται κάποιοι απ’ τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό κι εδώ θα βρείτε ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ), ενώ μεγάλα τμήματα της νεκρόπολης που περιβάλλει το μαυσωλείο έχουν εξερευνηθεί. Στο βιβλιαράκι που συνόδευε τη συγκεκριμένη έκθεση κι ήταν ένα είδους οδηγός στον οποίο βασίστηκα κι εγώ για να γράψω την ανάρτηση, υπήρχαν φυσικά πολλές πληροφορίες και για ‘κεινον, που ενοποιησε την Κίνα. Αντί να τις γράψω όμως, σας προτείνω να δείτε κι αυτό το ντοκιμαντέρ που σχετίζεται με το προηγούμενο που αναφέρω κι αποτυπώνει και το κλίμα της εποχής του.
Κι υπάρχει επίσης κι αυτό το συναρπαστικό βιβλίο του John Man, αν θέλετε να εντρυφησετε περισσότερο στα του πήλινου στρατού. Γιατί; Επειδή, δεν είναι όλα όπως φαίνονται τόσο σχετικά με την ανακάλυψή του (όπως ήδη υπαινίχθηκα στην αρχή έχοντας υπόψη μου το περιεχόμενό του) όσο και σχετικά με την αξιοποίηση του. Έτσι, μεταξύ άλλων, όπως γράφει στον πρόλογό του: «Η άποψή μας γι’ αυτούς (τους στρατιώτες) παραμορφώνεται από γεγονότα: από τη φωτιά που τους κατέστρεψε, από το πέρασμα του χρόνου που τους απογύμνωσε από τα χρώματα, από την επιθυμία να τους δούμε παρατεταγμένους στο χώρο της παρέλασης – μια προοπτική που κανείς δεν είχε ποτέ μέχρι το άνοιγμα του πρώτου θαλάμου το 1979. Ίσως το πιο εκπληκτικό πράγμα για τον Στρατό είναι η σύγχρονη σημασία του. Εμφανίστηκε στο φως της δημοσιότητας μόνο επειδή ο χαρακτήρας και τα επιτεύγματα του Πρώτου Αυτοκράτορα ταίριαζαν στην εποχή, όπως ορίζονταν από τον εμπνευσμένο, αυταρχικό, αδίστακτο, οικοδόμο του έθνους τον Μάο Τσε Τουνγκ, με αποτέλεσμα ο Στρατός να ξεφύγει από τον αρχικό του σκοπό που ήταν η άμυνα ενάντια στα κακοήθη πνεύματα, και να φτάσει να υποστηρίξει το έθνος, στο παρελθόν και στο παρόν».
Δεν είναι αρκετοί λόγοι αυτοί για να διαβάσετε το βιβλίο; Αναμφίβολα ναι. Όσο για μένα, μέχρι την επόμενη φορά που θα τα πούμε από ‘δω, κρατάω πολλά στη μνήμη μου απ’ αυτήν την επίσκεψη στην τόσο όμορφη πόλη της Ουγγαρίας.-
.
.
*Όλες οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν από μένα και κάποιες έχουν ανέβει και στον προσωπικό λογαριασμό που διατηρώ στο Instagram.
.
.
AIKATERINI TEMPELI 