Το βιβλίο του Χιλιανού, Benjamín Labatut, που τιτλοφορείται «Ο λίθος της τρέλας» και κυκλοφορεί απ’τις εκδόσεις «Δώμα» σε μετάφραση της Αγγελικής Βασιλάκου, είν’ αυτό που επέλεξα να παρουσιάσω σήμερα. Πρόκειται για ένα βιβλίο μικρού σχήματος, για μια πολύ κομψή και καλαίσθητη έκδοση μόλις 90 σελίδων, που εμπεριέχει όμως συμπυκνωμένα φιλοσοφικά ερωτήματα για το σημείο στο οποίο βρίσκεται αυτήν την περίοδο, η ανθρωπότητα.
Ο τίτλος του φυσικά σχετίζεται με το γνωστό πίνακα του Ολλανδού Hieronymus Bosch (Ιερώνυμου Μπος), «Η εξαγωγή του λίθου της τρέλας», που έχουμε δει αρκετοί πιστεύω, άνθρωποι, κι εκτίθεται στο Μουσείο Prado της Ισπανίας. Πρόκειται, όπως αναφέρεται από πολλές πηγές, για μια υποθετική πέτρα στο κεφάλι, που πιστευόταν ότι αποτελεί την αιτία της τρέλας, της βλακείας ή της άνοιας. Από τον 15ο αιώνα και μετά, ως θεραπεία προτάθηκε η αφαίρεσή της (αυτή τη διαδικασία βλέπετε και στον περί ου ο λόγος, πίνακα). Πάντως, «η ιδέα μιας τέτοιας επεμβατικής χειρουργικής προυπήρχε», όπως γνωρίζουμε κι υπογραμμίζεται εδώ, όπου και μπορείτε να δείτε κι άλλους σχετικούς πίνακες. «Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες δείχνουν ότι το τρύπημα – μια χειρουργική επέμβαση κατά την οποία γίνεται μια μικρή οπή στο κρανίο – ασκούνταν απ’ τους πρώιμους προγόνους μας από τη νεολιθική εποχή και μετά. Δεν είναι γνωστό αν αυτό γινόταν για πνευματικούς και θρησκευτικούς λόγους ή ως ιατρική παρέμβαση. Μάλλον και τα δύο έπαιξαν ρόλο, αφού το φαρμακευτικό και το μαγικό δεν ήταν ξεχωριστές κατηγορίες όπως είναι σήμερα».
Να επανέλθουμε όμως στο βιβλίο, όπου μας υπενθυμίζει ο συγγραφέας (που τον γνωρίσαμε απ’ το «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», εκδόσεις «Δώμα», 2022), ότι ο Michel Foucault είχε γράψει σχετικά πως: «Ο διάσημος γιατρός του Μπος είναι πολύ πιο τρελός από τον ασθενή που προσπαθεί να γιατρέψει – και το μόνο που καταφέρνει η ψευδοεπιστήμη του είναι ν’ αποκαλύψει τα άθλια κουρέλια μιας τρέλας που μπορούν να δουν οι πάντες εκτός από τον ίδιο τον τρελό».
Κι αν αναρωτιέστε γιατί επέλεξε άραγε ο συγγραφέας τίτλο που παραπέμπει σ’ αυτόν τον πίνακα για το φιλοσοφικό του δοκίμιο, όπως ο ίδιος εξηγεί ο λόγος είναι ότι: «στα γραπτά μου καταπιάνομαι συχνά με την τρέλα». Εξομολογείται επίσης, ότι άτομα του στενού του περιβάλλοντος είχαν πάρει ψυχιατρικές διαγνώσεις κι ένα απ’ αυτά, η γιαγιά του, αυτοκτόνησε. Επομένως τον ενδιαφέρει και γι’ άλλους λόγους που θα καταλάβετε όταν διαβάσετε το βιβλίο, το ζήτημα και τον απασχολεί αν οι υπάρχουσες θεραπείες, είναι αποτελεσματικές ή όχι, τι κερδίζει και τι χάνει κανείς μ’ αυτές. Διερωτάται κι εκείνος, με τον τρόπο του επίσης, όπως κι άλλοι στο παρελθόν, μήπως η τρέλα είναι μια λογική αντίδραση σε μια παράλογη πραγματικότητα.
Βομβαρδιζόμαστε άλλωστε καθημερινά από τόσες πληροφορίες, οι επιστήμες με τις νέες ανακαλύψεις τους δημιουργούν εύλογα ερωτήματα για την αντίληψη του κόσμου (σκεφτείτε μόνο τη θεωρία της σχετικότητας και τα θεωρήματα της μη πληρότητας και θα καταλάβετε), έτσι ώστε μοιάζει να χάνουμε την ικανότητα να συνθέσουμε ένα νέο αφήγημα που να εξηγεί τι βιώνουμε και τι διεκδικούμε. Κι αυτό αφορά φυσικά όχι μόνο τα άτομα αλλά και τ’ απανταχού κινήματα και γι’ αυτό το λόγο ο Λαμπατούτ αναλύει τι συνέβη με τη Χιλιανη Άνοιξη του 2019. Πολυεπίπεδο βιβλίο, με δύο λόγια.
Ξεχώρισα αυτό το απόσπασμα για να πάρετε μια ιδέα: «Η αποτυχία των μεγάλων αφηγήσεών μας να αποτυπώσουν με ακρίβεια το αίσθημα που βιώνει κανείς ζώντας στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, και η κατάρρευση αυτού του θείου δώρου, της υπέροχης ικανότητάς μας να βάζουμε τον κόσμο σε λέξεις, να κατανοούμε τον περίγυρό μας, και να συμμετέχουμε σε μια κοινή αφήγηση, βρίσκεται αναμφίβολα στη βάση της τωρινής μας σύγχυσης και του ολικού αποπροσανατολισμού μας. Υποψιάζομαι όμως ότι υπάρχει και κάτι άλλο: δε διαθέτουμε αφηγήσεις για να εξηγήσουμε επαρκώς το τι μας συμβαίνει, επειδή είμαστε παγιδευμένοι σε μια φρενήρη κούρσα, ξεκομμένοι από το παρελθόν και χωρίς τίποτα να μας συνδέει με μια σαφή εικόνα για το μέλλον, φαινομενικά ελεύθεροι από κάθε είδους περιορισμό, αλλά επί της ουσίας χαμένοι. Θύματα της ταχύτητας, γίναμε αλκυόνες, πουλιά που βουτούν κατακόρυφα με τα μάτια κλειστά, παραζαλισμένοι από την ίδια μας την ορμή, πέφτουμε στα τυφλά στο νερό, σαν να μας έχει παρασύρει μια σαρωτική διαδικασία σχεδόν πλήρους κατάργησης της προβλεψιμότητας…»
Σε μια συνέντευξη του στον Federico Perelmuter, που αξίζει να διαβάσετε κι εσείς και θα βρείτε εδώ, λέει μεταξύ άλλων για τη ζωή του: «Ήμουν ένα συνηθισμένο παιδί μέχρι που έφυγα (ενν: απ’ τη Χιλή) για την Ολλανδία. Εκεί, έσπασα σε πολλά κομμάτια και έγινα περίεργος. Έμαθα αγγλικά στην Ολλανδία, τα οποία προτιμώ χίλιες φορές από τα ισπανικά. Επιπλέον, εξοικειώθηκα με τη νοσταλγία από την οποία πηγάζει η λογοτεχνία. Η νοσταλγία, στην ελληνική ρίζα, είναι ο πόνος μιας παλιάς πληγής…»
Περισσότερες πληροφορίες τόσο για το βιβλίο, όσο και για το συγγραφέα του, υπάρχουν στον ιστότοπο των εκδόσεων «Δώμα», εδώ δηλαδή. Μακάρι να το διαβάσετε κι ίσως με κάποια σας το συζητήσουμε κι από κοντά._
.
*Η φωτογραφία του πίνακα του Hieronymus Bosch, προέρχεται από εδώ και του Benjamín Labatut από εδώ.
AIKATERINI TEMPELI 