Ένα ολοκληρωμένο πορτραίτο του Λευκάδιου Χερν, μια σπουδαία βιογραφία με πολλές άγνωστες λεπτομέρειες για τη ζωή του, μας παρουσιάζει ο Steve Kemme στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 2023 απ’ τον εκδοτικό οίκο «Tuttle», με έναν πρόλογο που υπογράφει ο Bon Koizumi, δισέγγονος του Χερν και διευθυντής του Lafcadio Hearn Memorial Museum στο Matsue της Ιαπωνίας. Κι εγώ με τη σειρά μου, σας γράφω σήμερα τη γνώμη μου γι’ αυτό μιας και δεν κυκλοφορεί στα ελληνικά, αν και θα έπρεπε. Κι αυτό το τονίζω, επειδή υπάρχουν πτυχές του βίου του Χερν, που θα άξιζε να γνωρίζουμε.
Στο εξώφυλλο του βιβλίου, όπως μπορείτε να δείτε, αναφέρεται πως εκείνος ήταν που παρουσίασε στον κόσμο το voodoo (επισκεπτόταν συχνά τη Marie Laveau στη Νέα Ορλεάνη κι όταν πέθανε τόνισε την κοινωνική της προσφορά), την κρεολική κουζίνα (ακόμη και σήμερα σεφ ανά τον κόσμο συμβουλεύονται το σχετικό του βιβλίο) και τα γιαπωνέζικα φαντάσματα. Αυτό το τελευταίο το γνωρίζουμε καλά και στη χώρα μας, αλλά ακριβώς εξαιτίας αυτού του στοιχείου που έχει υπερπροβληθεί, την έλξη του δηλαδή προς το υπερφυσικό, συσκοτίζονται άλλες ιδιότητες του και πλευρές της προσωπικότητάς του, που ο Kemme φρόντισε ώστε να έρθουν στο φως:
«Αν και ο Χερν τιμάται δεόντως στην Ιαπωνία, είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Ακόμη και στον λογοτεχνικό κόσμο, δεν είναι κάτι περισσότερο από μια καλτ φιγούρα. Αποφάσισα να γράψω αυτό το βιβλίο για να ενθαρρύνω περισσότερους ανθρώπους να διαβάσουν και να εκτιμήσουν το ευρύ έργο του. Εκτός από τη συγγραφή δημοσιογραφικών άρθρων για εφημερίδες που έκανε επί 15 χρόνια, έγραψε 12 βιβλία για την Ιαπωνία, 1 βιβλίο για τις Δυτικές Ινδίες, 2 μυθιστορήματα κι επίσης έκανε αγγλικές μεταφράσεις Γαλλικών έργων μυθοπλασίας όπως βιβλίων του Charles Baudelaire, του Theophile Gautier και του Pierre Loti. Λίγοι συγγραφείς καυχώνται τόσο ποικίλη βιβλιογραφία».
Αλήθεια είναι. Κι απ’ τις πιο σημαντικές πληροφορίες που μας δίνει το βιβλίο είναι το ότι έκανε προσπάθεια ως νέος δημοσιογράφος να δώσει φωνή στους ανθρώπους του περιθωρίου, της εργατικής τάξης, των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. ‘Ηθελε, επισημαίνει ο συγγραφέας «να αναγκάσει τους ισχυρούς και ευημερούντες πολίτες να αναγνωρίσουν και να μάθουν για τους άπορους παρίες και τα κοινωνικά δεινά που αγνοούνται ευρέως». Ο Χερν θεώρησε ότι ήταν «επίσημο δημοσιογραφικό του καθήκον να ρίξει το φως σε αυτές τις «βρώμικες κρούστες στο πρόσωπο της πόλης». Συχνά το κατάφερνε αυτό αποκαλύπτοντας όχι μόνο τις αδικίες που υφίσταντο οι απόκληροι της κοινωνίας, αλλά και δείχνοντας την ανθρωπιά των μη εχόντων του Σινσινάτι. Μερικές φορές τοποθετούσε τον εαυτό του σε αυτές τις ιστορίες για να κάνει τους αναγνώστες να αισθάνονται σαν να αλληλεπιδρούν οι ίδιοι με τα θέματα των ιστοριών του. Σε μεγάλα άρθρα του, εξιστόρησε την καθημερινή ζωή των γυναικών που δούλευαν ως πλύστρες, καμαριέρες, μοδίστρες αλλά και των ρακοσυλεκτών. Συμπεριλάμβανε τον εαυτό του σε αυτές τις ιστορίες, αποτυπώνοντας τις συνομιλίες του μαζί τους και περιγράφοντας το περιβάλλον εργασίας και διαβίωσής τους».
Η δε συμπαθητική του στάση προς τους μαύρους, το κόστος της οποίας πλήρωσε όταν παντρεύτηκε μια μαύρη γυναίκα, την Alethea «Mattie» Foley, το 1875 (σε μια εποχή που το Οχάιο απαγόρευε τους διαφυλετικούς γάμους και το Enquirer τον απέλυσε εν μέρει και γι’ αυτό), φαίνεται σε πληθώρα άρθρων του:
«Σε αντίθεση με τον κυρίαρχο ρατσισμό και την πολιτιστική μυωπία της εποχής του, ο Χερν έγραψε με ενσυναίσθηση για εκείνους που ήταν εκτός του mainstream, ειδικά για τους έγχρωμους. Όταν έγραφε για τους Μαύρους, περιστασιακά έπεφτε σε έναν πατερναλιστικό τόνο. Ποτέ όμως, δεν έπεσε θύμα των φυλετικών στερεοτύπων που ήταν κοινά εκείνη την περίοδο. Πέρασε μεγάλο μέρος της καριέρας του αποκαλύπτοντας την ανθρωπιά και την ομορφιά σε άτομα που αγνοούνται ή υποτιμώνται από την κυρίαρχη κοινωνία. Επισήμανε τις κοινωνικές αδικίες και προέτρεπε σε μεταρρυθμίσεις.
(…) Πριν μετακομίσει στην Ιαπωνία, ο Χερν έγραψε διορατικά για τους Αφροαμερικανούς μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο στο Σινσινάτι, τους Κρεολέζους στη Νέα Ορλεάνη και τον κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό της καθημερινής ζωής στη Μαρτινίκα. Ο Χερν συνειδητοποίησε ότι οι υποκουλτούρες που εξιστόρησε εξαφανίζονταν. Έβλεπε ότι οι εξωτερικές πολιτιστικές επιρροές και ο εμπορευματισμός έθεταν σε κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη ύπαρξή τους. Αυτή η γνώση παρακίνησε τον Χερν και του έδωσε μια αυξημένη αίσθηση σχετικά με τον επείγοντα χαρακτήρα και τη σημασία του έργου του». Συνέλεξε λοιπόν με τη φροντίδα του λαογράφου ιστορίες, τραγούδια, παροιμίες, που διαφορετικά θα είχαν χαθεί. Σπουδαίο δεν είναι αυτό;
Ο συγγραφέας βέβαια, δεν κάνει αγιογραφία. Αναφέρει και τις άβολες αλήθειες για τον Χερν κι εξηγεί ότι «η εξυπνάδα και η καλοσύνη του τράβηξαν πολλούς ανθρώπους κοντά του, ενώ η ανυπομονησία, η ασέβεια και η ιδιοσυγκρασία του έδιωξαν μερικούς. Ο Χερν διέκοψε πολλές από τις στενές, μακροχρόνιες φιλίες του, εξαιτίας μικροπαρεξηγήσεων. Συγκρούστηκε με τους εκδότες του, ακόμη και μ’ αυτούς που αγαπούσαν και υπερασπίζονταν τη δουλειά του. Η μέθοδος γραφής του ήταν τόσο εκκεντρική όσο και η προσωπικότητά του». Το πώς ήταν λοιπόν ως δάσκαλος, σύζυγος, πατέρας, κ.ο.κ, θα το μάθετε απ’ αυτό το βιβλίο που αποτυπώνει τη διαδρομή του στον κόσμο.
Κι επειδή πάντα δίνω σημασία σε λεπτομέρειες που δείχνουν το ποιόν του ανθρώπου, ξεχώρισα αρκετά σημεία, που δε μπορώ βέβαια να τα μοιραστώ όλα μαζί σας, για ευνόητους λόγους. Θ’ αναφέρω όμως το γεγονός ότι ασχολήθηκε σε άρθρα του με τις συνθήκες διαβίωσης στα καταφύγια αστέγων, με το εμπόριο βρεφών, ότι αντέδρασε πάρα πολύ έντονα όταν έγινε μάρτυρας στην κακοποίηση που υφίστατο ένα γατάκι, κ.α. Ήθελε να είναι κατά κάποιο τρόπο ένας «Κολόμβος της λογοτεχνίας», όπως είχε γράψει, αλλά εγώ τον βλέπω σαν έναν πρωτοπόρο Οδυσσέα με σπουδαία πένα. Όσα αποσπάσματα παραθέτει ο συγγραφέας, πέρα απ’ όσα έχω διαβάσει κι εγώ στα βιβλία του Χερν, πείθουν γι’ αυτό.
Κι έφερε πάντα και το δικά του τραύματα, σωματικά και ψυχολογικά, που ίσως να τον έκαναν να αισθάνεται κοντά σε όλα τα βασανισμένα πλάσματα. Όπως ξέρουμε πιστεύω οι άνθρωποι που έχουμε ασχοληθεί με το έργο του, «όταν ήταν 16 ετών, υπέστη έναν τραυματισμό στην παιδική χαρά που προκάλεσε μόνιμη τύφλωση στο αριστερό του μάτι και παραμόρφωσε το πρόσωπό του. Για το υπόλοιπο της ζωής του, ήταν εξαιρετικά συνειδητοποιημένος για την εμφάνισή του. Σχεδόν πάντα φρόντιζε να φωτογραφίζεται με την αριστερή πλευρά του προσώπου του κρυμμένη από την κάμερα. Για να είναι αποτελεσματικός ρεπόρτερ, έπρεπε να ξεπεράσει το άγχος του για την εμφάνισή του». Και το κατάφερε έστω κι αν έπρεπε να γράφει και να διαβάζει με το «καλό» του μάτι μερικά εκατοστά μόνο μακριά απ’ το χαρτί. Αυτό κι αν αποτελεί λαμπρό παράδειγμα για την υπέρβαση κάθε είδους εμποδίου.
Στο βιβλίο, στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο, γίνεται αναφορά στις ελληνο-ιρλανδικες ρίζες του (που σίγουρα ενδιαφέρουν περισσότερο το ελληνικό κοινό). Η μητέρα του Χερν, Ρόζα Α. Κασιμάτη, όπως έχω αναφέρει και παλιότερα, πέθανε κλεισμένη στο Φρενοκομείο Κέρκυρας και θα διαβάσετε στο βιβλίο ποια γεγονότα συνετέλεσαν ώστε να καταλήξει εκεί. Στο τελευταίο κεφάλαιο (όπως και στην εισαγωγή), αναφέρεται και το όνομα πάντως ενός άλλου Έλληνα, του Τάκη Ευσταθίου, εμπόρου έργων τέχνης στη Νέα Υόρκη, που κάνει μεγάλη προσπάθεια χρόνια τώρα, να προωθήσει το έργο του Χερν.
Όσο για τον Kemme, εργάζεται για την Cincinnati Enquirer, όπου δούλεψε κι ο Χερν (θα βρείτε λοιπόν στο βιβλίο και το όνομα του John Cockerill που ανέφερα στην ακριβώς προηγούμενη ανάρτηση) κι είναι πρόεδρος της Εταιρείας Lafcadio Hearn/USA. Υπάρχει κι ένα προσωπικό συγκινητικό στοιχείο που τον συνδέει με το συγγραφέα του οποίου τη βιογραφία μας παρουσιάζει και θα το μάθετε όταν διαβάσετε το βιβλίο του, που πραγματικά βρήκα εξαιρετικό.
Σ’ εκείνον αφήνω και τον επίλογο λοιπόν:
«Καθώς ο ρατσισμός και η ξενοφοβία βρίσκουν πιο σταθερά ερείσματα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλα μέρη του κόσμου σήμερα, το παράδειγμα του Hearn για ανοιχτό πνεύμα σε ανθρώπους διαφορετικών φυλών, χωρών, πολιτισμών και θρησκειών είναι ενθαρρυντικό και εξαιρετικά απαραίτητο. Συνεχίζει να συναρπάζει και να εμπνέει. Ελπίζω και αυτή η βιογραφία να κάνει το ίδιο».-
AIKATERINI TEMPELI 