Πρόσφυγες και Ψυχική Υγεία : Τα αόρατα, υποτιμημένα τραύματα / Η Ιταλική εμπειρία και μερικές σκέψεις για την Ελλάδα

.

Χαρακτικό της Βάσως Κατράκη

.

Πανελλήνια Ημέρα Προσφύγων σήμερα και παρά το ότι ποτέ δεν τους κατάλαβα αυτούς τους “εορτασμούς” δράττομαι της ευκαιρίας να σας μεταφέρω μερικά πράγματα που διάβασα σ’ αυτό το Ιταλικό άρθρο της Eleonora Camilli  και αφορούν την ψυχική υγεία των προσφύγων και τα “αόρατά τους τραύματα”. Δεν κάνω μετάφραση λέξη προς λέξη, αλλά περισσότερο μια ελεύθερη και περιληπτική απόδοση του κειμένου για λόγους οικονομίας χρόνου, χωρίς όμως να παραλείπω κάτι ουσιαστικό, όπως θα διαπιστώσετε όσες κι όσοι διαβάσετε το πρωτότυπο.

.

Εύκολα γίνεται λόγος λοιπόν, όπως αναφέρεται στο κείμενο, για τις μολυσματικές ασθένειες που μπορεί να έχουν οι πρόσφυγες όπως η ψώρα ή ο ιός Έμπολα (γνωρίζουμε κι εμείς άλλωστε εδώ στην Ελλάδα από τέτοιες αναφορές για “υγειονομική βόμβα” και λοιπές ξενοφοβικές τοποθετήσεις που πυροδοτούν παράλογους φόβους στον γενικό πληθυσμό κι εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα) παρά το ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι υγιέστατοι, αλλά δεν συζητείται ευρέως το ζήτημα της ψυχολογικής τους επιβάρυνσης. Το πρόβλημα είναι υποτιμημένο, οι ειδικές υπηρεσίες είναι λίγες κι απευθύνονται συνήθως σε συγκεκριμένες κατηγορίες όπως είναι οι γυναίκες, οι ανήλικοι και τα θύματα εμπορίας.

.

Μπορεί επομένως η φυσική τους κατάσταση να είναι ως επί το πλείστον καλή, αλλά τα ψυχολογκά τους προβλήματα αυξάνονται εξαιτίας της βίας που έχουν βιώσει στην πατρίδα τους, του τραυματικού τους ταξιδιού προς τις χώρες υποδοχής και τους θανάτους μελών της οικογένειάς τους ή και συνταξιδιωτών τους. Υπολογίζεται πως ένας στους τρεις πρόσφυγες (το 32% για την ακρίβεια), σύμφωνα με τα στοιχεία της Istat για το 2013, παρουσιάζει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα. Παρόμοια είναι και τα στοιχεία που δίνουν οι Γιατροί χωρίς Σύνορα, από έρευνα πεδίου που έγινε στη Σικελία και βρέθηκε πως το 40% όσων πέρασαν (2.593 άνθρωποι συνολικά) απ’ το ιατρικό κέντρο στο λιμάνι της Augusta παρουσίαζε ψυχολογικές και γνωστικές διαταραχές.

.

Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) σε ποσοστό 10.2%, κατάθλιψη σε ποσοστό 46.1% και διαταραχή γενικευμένου άγχους σε ποσοστό 39.6% ήταν οι κυριότερες εξ’ αυτών. Το 25.6% τέλος, εμφάνισε ψυχοσωματικές ασθένειες. Η Διευθύντρια δε του NIHMP (Istituto nazionale per la promozione della salute delle popolazioni migranti ed il contrasto delle malattie della povertà), Maria Concetta Mirisola, αναφέρει πως όσον αφορά την ψύχωση πολλές διεθνείς μελέτες δείχνουν αυξημένη συχνότητα μεταξύ των μεταναστών κι ο επιπολασμός των ψυχικών διαταραχών σε γενικές γραμμές είναι ψηλότερος στο γυναικείο πληθυσμό.

.

Απ’ τα στοιχεία του Ινστιτούτου αυτού που εδρεύει στη Ρώμη κι απευθύνεται σε πολλαπλώς επιβαρυμένα άτομα, φαίνεται πως το 2015 η διαταραχή μετατραυματικού στρες ήταν μακράν η πιο συχνή πάθηση (41,1 τοις εκατό), ακολουθούμενη από την κατάθλιψη (22,6 τοις εκατό), τις ψυχοσωματικές ασθένειες (5,65 τοις εκατό) και τη διαταραχή γενικευμένου άγχους (5,46 τοις εκατό). Πολύ λιγότερο συχνή ήταν η ψύχωση (3,9 τοις εκατό).

.

Με τη σειρά του, ο επικεφαλής των Γιατρών χωρίς Σύνορα στην Ιταλία, Stefano Di Carlo, λέει πως δεν είναι ασυνήθιστο να δουν οι πρόσφυγες στη διάρκεια των επικίνδυνων ταξιδιών τους προς τις χώρες υποδοχής θανάτους άλλων, αλλά εκτός αυτού έχουν υποστεί και βία στα κέντρα κράτησης σε χώρες όπως η Λιβύη εξηγεί κι αναφέρεται στην περίπτωση ενός αγοριού που το είχαν χτυπήσει στην πλάτη με σιδερένιο σωλήνα.

.

Και βεβαίως υπάρχει και το ζήτημα της απογοήτευσης που βιώνουν όσοι έφυγαν από χώρες όπως η Συρία έχοντας ένα εξαιρετικά υψηλό βιοτικό επίπεδο αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον και ζουν σε άθλιες συνθήκες στις χώρες υποδοχής κι αυτό είναι κάτι που το βλέπουμε και στην Ελλάδα με τη δημιουργία hot spot και θίχτηκε εντόνως απ’ την Πρωτοβουλία Ψ σε πρόσφατη ημερίδα για τη Λέρο. Η συναισθηματική σύγκρουση, η ματαίωση και το τραύμα εξαιτίας αυτών των συνθηκών, είναι υπαρκτά φαινόμενα. Η υγεία των μεταναστών πραγματικά τίθεται σε κίνδυνο εξαιτίας των προαναφερόμενων συνθηκών κι οι εικόνες απ’ την Ειδομένη νομίζω και μόνο, αρκούν για να το καταλάβουμε όλοι αυτό.

.

Και φυσικά δεν αναφερόμαστε μόνο στην σωματική τους υγεία, αλλά και στην ψυχολογική, μιας και η περιθωριοποίηση που βιώνουν, η αβεβαιότητα για το μέλλον και οι καθημερινές δυσκολίες διαβίωσης είναι πηγές άγχους κι αναμφισβήτητα τους επιβαρύνουν ποικιλοτρόπως. Χρειάζεται έγκαιρη παρέμβαση και θεραπεία στα κέντρα υποδοχής, αλλά με τις συνθήκες που όλοι γνωρίζουμε πως επικρατούν καταλαβαίνετε πόσες δυσκολίες προκύπτουν. «Η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει σαφώς ότι ο επιπολασμός του μετατραυματικού στρες αυξάνει πολύ (έως και 60 %) σε πρόσωπα που στερούνται της προσωπικής τους ελευθερίας” τονίζει η Maria Concetta Mirisola ενώ ο Stefano Di Carlo εξηγεί πως σχεδιάζουν να ενεργοποιήσουν πρωτόκολλο συνεργασίας με τις υγειονομικές αρχές για να υποστηριχτούν ψυχολογικά οι πρόσφυγες.

.

Για να γίνει όμως αυτό, απαιτείται διεπιστημονική προσέγγιση και δικτύωση, η οποία περιλαμβάνει επίσης την πολιτιστική διαμεσολάβηση. Είναι τεράστιας σημασίας ζήτημα το συγκεκριμένο ώστε να μπορεί κάποιος να προσεγγίσει άτομα που ίσως δεν έμαθαν ποτέ ν’ αναλύουν τον εσωτερικό τους κόσμο και να επεξεργάζονται τα συναισθήματά τους ή η μόνη τους επαφή μ’ αυτά τα κομμάτια του εαυτού τους γινόταν μέσω κάποιου σαμάνου στον τόπο τους. Κι όλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως πρέπει να γίνουν χωρίς οι ειδικοί να χαθούν στη μετάφραση. Οι πολιτιστικοί διαμεσολαβητές έχουν πράγματι σημαντικότατο ρόλο να επιτελέσουν. Λίγο όμως η έλλειψη προσωπικού, λίγο οι οργανωτικές δυσκολίες και φτάνουμε στο να συζητούνται όλα αυτά θεωρητικά αλλά στην πράξη να γίνονται ελάχιστα. “Πρέπει να υπάρξει μια ευρεία διάδοση της τεχνογνωσίας και των ορθών πρακτικών σε όλη την εθνική επικράτεια» καταλήγει ο επικεφαλής των ΓΧΣ της Ιταλίας κι είναι σαν να μιλάει και για την Ελλάδα.

.

Στην Ιταλία βέβαια σχεδιάζει το αντίστοιχο Υπουργείο Υγείας στοχευμένες παρεμβάσεις για αυτούς τους ευάλωτους πληθυσμούς (για τα άτομα που έχουν βασανιστεί, έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά κτλ). Εδώ, απ’ τη στιγμή βέβαια που τους «επαναπροωθούμε» στην Τουρκία, τι λόγος να γίνει για όλα αυτά; Ρητορικό το ερώτημα.

.

.

.

*Η φωτογραφία του έργου της Βάσως Κατράκη είναι από εδώ.

.

.

.

.

.